مقایسه سرانه مصرف آب شرب در ایران و سایر کشورهای جهان میزان سرانه آب تجدیدپذیر ساﻻنه کشور از میزان حدود۱۳۰۰۰ متر مکعب به ازای هر نفر در سال ۱۳۰۰، به حدود ۱۴۰۰ متر مکعب به ازای هر نفر در سال ۱۳۹3، تقلیل یافته است. در صورت ادامه این روند، وضعیت در آینده به مراتب حادتر خواهد شد.با توجه به میزان منابع آب و سرانه مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای مواجه با کمبود فیزیکی آب قرار دارد؛ این گروه شامل کشورهایی است که در سال ۲۰۲۵ با کمبود فیزیکی آب مواجه هستند. این بدان معناست که این کشورها، حتی با باﻻترین راندمان و بهره‌وری ممکن در مصرف آب، برای تأمین نیازهایشان آب کافی در اختیار نخواهند داشت. لذا لازم است دست اندرکاران بخش آب توجه ویژه‌ای به کنترل مصرف آب و استفاده بهینه از آن معطوف دارند. سهم استفاده از آب در بخش‌های مختلف در کشورهای توسعه یافته با کشورهای در حال توسعه متفاوت است. برای کشورهای با درآمد کم تا متوسط، مصارف صنعتی در حدود 10 درصد و مصارف کشاورزی در حدود 80 درصد کل مصارف آب آن کشورها را تشکیل میدهد و در کشورهای با درآمد بالا، مصارف صنعتی در حدود 60 درصد و مصارف کشاورزی در حدود 30 درصد کل مصارف آب است. در کشور ایران، در حدود 92 درصد کل مصارف آب مربوط به بخش کشاورزی بوده و مصارف صنعتی در حدود 2 درصد و مصارف شرب در حدود 6 درصد کل مصارف آب را تشکیل می‌دهند. در حال حاضر میانگین سرانه کل مصرف آب شرب در ایران (شامل تجاری-صنعتی-خانگی –فضای سبز و...) در حدود 204 لیتر در روز است که در مقایسه با اکثر کشورهایی اروپایی مانند اسپانیا (200 لیتر در روز)، پرتقال (194 لیتر در روز)، یونان (175 لیتر در روز)، سوئد (164 لیتر در روز)، دانمارک (159 لیتر در روز)، انگلستان (153 لیتر در روز)، اتریش (153 لیتر در روز)، ایرلند (142 لیتر در روز)، فرانسه (139 لیتر در روز)، آلمان (129 لیتر در روز)، هلند (129 لیتر در روز)، بلژیک (112 لیتر در روز) و لهستان (98 لیتر در روز)، بالاتر بوده، ولی نسبت به برخی کشورهای اروپایی از جمله سوئیس، فنلاند و ایتالیا و همچنین آمریکا و کانادا کمتر است؛ سرانه مصرف آب شرب در سوئیس 252، در فنلاند 213، در ایتالیا 213، در آمریکا 295 و در کانادا 326 لیتر در روز است. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان و امارات متحده عربی) فاقد منابع آب تجدیدشونده بوده و به‌طور عمده از آب‌شیرین‌کن استفاده می‌کنند. در این کشورها تمامی ساکنین دسترسی کامل به آب شرب دارند و به دلیل استفاده از آب شیرین‌کن، میزان مصرف بسیار بیشتر از منابع آب در دسترس است. از دیگر عوامل تأثیرگذار بر بالا بودن سرانه مصرف در این کشورها، میتوان به اقلیم بسیار گرم به همراه تبخیر بسیار زیاد و همچنین عدم وجود محدودیت و تشویق برای استفاده بیشتر از آب، استفاده از استخر و... اشاره کرد. سرانه مصرف در بحرین 1058، در کویت 1208، در عمان 1414، در قطر 1033، در عربستان 2542 و در امارات متحده 2027 لیتر در روز است. همچنین به دلیل اینکه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس فاقد منابع آب تجدیدشونده بوده و به‌طور عمده از آب‌شیرین‌کن استفاده می‌کنند، مقایسه سرانه مصرف آب در ایران با این کشورها چندان صحیح نیست. با توجه به مطالب ارائه شده، مشخص است که کشور ایران به‌طور کلی دچار کمبود آب است و در صورت ادامه وضعیت و روند فعلی، میزان تقاضای آب به دلیل افزایش جمعیت و توسعه کشاورزی و صنعتی و اجتماعی، افزایش یافته و میزان منابع آب به دلیل تغییرات اقلیمی و بروز خشکسالی‌ها و کاهش کیفیت منابع آب، کاهش می‌یابد و در نهایت منجر به کاهش سرانه آبی می‌شود؛ کاهش سرانه آبی متعاقباً منجر به بروز و تشدید اختلافات اجتماعی، مهاجرت، محدودیت‌های کم‌آبی، تنش‌های آبی و بروز بحران می‌شود. در راستای مدیریت بهینه منابع آب و دستیابی به وضع مطلوب در آینده، اقداماتی همچون مدیریت تقاضا و افزایش آگاهی‌های اجتماعی، اجرای طرحهای توسعه منابع آب، مهار آب‌های خروجی از کشور، استفاده از آب‌های برگشتی، مدیریت عرضه، افزایش بهره‌وری آب، کاهش بیلان منفی مخازن زیرزمینی، اولویت‌بندی مصارف و کاهش آلودگی منابع آب ضروری است تا توانایی تأمین نیازهای آبی ایجاد شود. سازمان ملل متحد اعلام کرده هر انسان روزانه دست کم به 50 لیتر آب نیاز دارد تا بتواند بنوشد، غذا درست کند و نیازهای بهداشتی خود را مرتفع کند. در واقع این 50 لیتر آب برای دوری از انواع بیماری و حفظ کارآیی انسان در زندگی حیاتی است. اما سازمان جهانی بهداشت مقدار متوسط سرانه 150 لیتر را برای برآوردن نیازهای بهداشتی هر نفر در روز تعیین کرده است. در کل جهان روزانه 10 میلیارد تن آب مصرف می‌شود. این در حالی است که بنا به اعلام همین سازمان تنها 3 درصد از آب موجود در کل جهان قابل نوشیدن است و باقی‌مانده، آب دریا و غیرقابل نوشیدن است. از این 3 درصد، 5/ 2 درصد به حالت یخ‌زده و در یخچال‌های قطب جنوب و قطب شمال قرار دارد و در دسترس بشر نیست. بنابراین انسان باید بتواند با 5/ 0 درصد باقیمانده همه نیازهای آشامیدنی و بهداشتی خود را برطرف سازد. آمارهای سازمان ملل نشان می‌دهد روزانه 3900 کودک در سطح جهان بر اثر مصرف آب آلوده یا بهداشت ناکافی جان خود را از دست می‌دهند. در ایران اگر میزان مصرف آب بخش خانگی، صنعتی، تجاری و فضای سبز را در سراسر کشور در نظر بگیریم و بر جمعیت ایران تقسیم کنیم به‌طور متوسط در هر شبانه‌روز هر ایرانی ۱۹۷ تا ۲۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند. مصرف سرانه آب در بخش خانگی در ایران به‌طور متوسط 157 لیتر در روز است. گاهی در کلان‌شهرهای ایران در اوج فصل گرما این میزان مصرف به 250 لیتر در روز هم می‌رسد. به‌طور مثال بر اساس اعلام شرکت آب و فاضلاب استان تهران میانگین مصرف روزانه آب تهران در حال حاضر نزدیک به سه میلیون و 100 هزار مترمکعب است که این میزان مصرف معادل حجم کل دریاچه چیتگر است. نکته قابل تامل در مورد آب مصرفی کشورمان این است که هنوز آب شرب از آب مصارف بهداشتی تفکیک نشده است. این در شرایطی است که در اغلب کشورهای جهان، آب قابل آشامیدن آبی نیست که از دوش حمام یا شیر آب سرویس‌های بهداشتی جاری می‌شود. گر چه در دنیای پیشرفته کیفیت آب غیر شرب آنقدر بالا است که می‌توان برای پخت و پز هم از آن استفاده کرد، اما بخش بسیار کمی از آن صرف تهیه غذا می‌شود و همه مردم برای نوشیدن از آب‌هایی که در بطری عرضه می‌شوند استفاده می‌کنند. اما به‌دلیل آنکه تفکیک آب شرب از آبی که صرف سایر کاربردها می‌شود، نیازمند سرمایه‌ اولیه زیادی است، بسیاری از کشورهایی که در زمره کشورهای ثروتمند جهان قرار ندارند، نمی‌توانند هزینه‌های راه‌اندازی با حفظ زیرساخت‌های مناسب تفکیک آب شرب را تقبل کنند و به همین دلیل مردم این کشورها مجبورند بخش بیشتری از درآمد خود را صرف پرداخت آب‌بها کنند. در کل جهان سرانه مصرف آب حدود 150 لیتر است که برخی از کلان‌شهرهای ما دو برابر این میزان مصرف می‌کنند. این در شرایطی است که دوره تنش آبی را پشت سر می‌گذارد و بخش‌های زیادی از تالاب‌ها و دریاچه‌هایی مانند هامون و ارومیه خشک شده است. در ایران از ۹۰ درصد آب اختصاصی به بخش کشاورزی، ۶۰ درصد هدر می‌رود. از سوی دیگر آمار نشان می‌دهد در آلمان سرانه مصرف آب در هر روز 122 لیتر است که از این مقدار یک سوم آن برای سیفون سرویس بهداشتی، یک سوم آن برای شست‌وشوی بدن و یک سوم دیگر شست‌وشوی لباس، ظروف و نوشیدن استفاده می‌شود. هر فرد فقط برای غذای مصرفی و نوشیدن آب مورد نیاز خود روزانه به‌طور متوسط به 5 لیتر آب نیاز دارد. این در شرایطی است که در قاره آفریقا، هر فرد به‌طور متوسط روزانه 20 لیتر آب در اختیار دارد. این مقدار آب معادل مقدار آبی است که ما برای یک دوش گرفتن 5/ 1 دقیقه‌ای مورد استفاده قرار می‌دهیم. در این قاره محروم در حدود 85 درصد از آب موجود صرف کشاورزی می‌شود و 10 درصد برای مصارف خانگی و فقط 5 درصد از آن صرف صنایع می‌شود و به‌دلیل رشد روزافزون جمعیت، میزان مصرف آب بخش کشاورزی در آفریقا روز به روز در حال افزایش است. در چین اما مصرف روزانه آب به ازای هر نفر 90 لیتر است و بخش اعظم آب مصرفی در چین صرف کشاورزی می‌شود. در ترکیه، سرانه مصرف آب حدود 250 لیتر در روز است و در کانادا هر نفر به‌طور متوسط 5/ 1 لیتر آب طی یک روز می‌نوشد و مصرف سرانه آب در این کشور 329 لیتر در روز است. در هندوستان این میزان به 135 لیتر به ازای هر نفر بالغ می‌شود که البته بسیاری از مناطق این کشور از آب با کیفیت محروم‌ هستند. در اروپا بالاترین میزان مصرف آب در کشور اسپانیا مشاهده شده است که 265 لیتر در روز به ازای هر نفر است. پس از آن نروژ با سرانه 224 لیتر در روز، هلند با 218 لیتر در روز و فرانسه با 164 لیتر در روز در رده‌های بعدی مصرف قرار دارند. کشورهای لیتوانی، استونی و بلژیک به ترتیب با 85، 100 و 115 لیتر در روز پایین‌ترین میزان مصرف آب بخش خانگی را در میان کشورهای اروپایی که آمار آن‌ها بطور رسمی منتشر شده است، به خود اختصاص داده‌اند. کشورهای بلغارستان و رومانی به‌دلیل نقص شبکه‌های توزیع از مصرف زیاد آب بخش خانگی رنج می‌برند. در کشورهای حوزه بالتیک تعرفه آب افزایش یافته است و اقداماتی جدی برای نوسازی سیستم‌های لوله آب در دست اقدام قرار گرفته است تا از هدر روی آب جلوگیری شود. در برخی از کشورهای غربی، میزان مصرف آب در دهه 1990 میلادی افت کرد چون توجهات به سمت صرف‌جویی مصرف آب، این منبع با ارزش، جلب شد و تشدید اندازه‌گیری و نظارت بر مصرف و استفاده از ابزارهای اقتصادی (وضع جریمه و تعرفه) مورد استفاده قرار گرفت، اما در همین دوره در برخی دیگر از کشورهای غربی، مصرف آب شهری افزایش یافت چون افراد بیشتری به سیستم‌های تامین آب دسترسی پیدا کردند و سبک زندگی افراد بیشتری به سمت مصرف‌گرایی رفت. در این سبک جدید از زندگی، استحمام روزانه به‌عنوان بخشی لاینفک از زندگی و در کنار آن ماشین‌های لباسشویی و استخرهای خانگی به بخشی جدانشدنی از زندگی مردم تبدیل شدند، گر چه این سبک زندگی برای انسان امروزی بهداشت و سلامت بیشتر را به ارمغان آورد و احتمال بروز بسیاری از بیماری‌هایی که در نسل‌های گذشته وجود داشت را کمتر ساخت، اما نیاز به یک تحول دیگر را ضروری کرد: به‌روز شدن سیستم‌های قدیمی عرضه آب، تفکیک آب شرب از دیگر مصارف خانگی و معرفی الگوهای صحیح مصرف آب به مردم. البته در دنیای امروز کمتر کسی است که به ارزش آب پی نبرده باشد و حتی از کمیابی آن در سطح جهان نداند. تکنولوژی‌های جدید و فناوری اطلاعات موج جدیدی از آگاهی را برای مردم به ارمغان آورده است و انسان امروز نسبت به نحوه مصرف خود بسیار آگاه‌تر است، اما آنچه دولت‌ها برای حفاظت از این ماده حیاتی برعهده دارند تا حدود زیادی به میزان بودجه آنها وابسته است. تخصیص بودجه کافی به اصلاح سیستم عرضه آب ازجمله تفکیک آب شرب از سایر مصارف و تعمیر سیستم‌های لوله‌کشی قدیمی همه جزو زیرساخت‌هایی است که نیازمند تخصیص بودجه کافی از سوی دولت‌ها است. اما هیچ‌یک از این راهکارها نخواهند توانست به‌تنهایی به صرفه‌جویی در مصرف آب کمک کنند.

ستاد مدیریت سبز دانشگاه