رمضان ماه تقرب به خدا و انسان سازی 

شهر الله ( ماه خدا ) 

گرچه اجزای زمان و مکان از نظر معنوی هيچ تفاوتی در ذات با يکديگر ندارد ، ولی به واسطه اموری است که ، يک مکان همچون کعبه يا مساجد و مشاهده متبرکه ، يا يک زمان همچون ماه رمضان و بويژه ليله القدر ، ارزش ، اعتبار و اهميت پيدامی کند و مبارک می گردد. درميان ماهها ، ماه رمضان، ‹‹‌ شهر الله ››‌ و ماه خداست ، زمانی است که برای عبادت تعيين شده، مردم همه در آن عبادت می کنند و زمينه رشد و تکامل معنوی و تربيت استعداها و سير و سلوک و تخلق به اخلاق الله دراين ماه بيشتر فراهم است. درهای آسمانها به روی انسانها باز است. در اين ماه، زمينه بر قراری ارتباط بين زمين و آسمان فراهم می شود. در کلمات معصومين (علیهم السلام) بارها ماه رمضان ‹‹‌شهر الله ‌ ناميده شده است. مطابق نقل امام صادق، عليه السلام، پيامبر گرامی اسلام فرمودند :‌
‹‹‌ ماه رمضان ماه خداست، ماهی است که در آن حسنات و کارهای خوب را چند برابر ثواب دهند›› . (1 ) 

 رسول گرامی اسلام حضرت محمد (ص) در چند روايت، شعبان را ماه خود و ماه رمضان را شهر الله ( ماه خدا ) ناميده اند .(2 ) 
امام زين العابدين (علیه السلام) در دعای وداع با ماه رمضان در ‹‹‌ صحيفه سجاديه ››‌ می فرمايد :
‹‹‌ ا لسلام عليک يا شهر الله الاکبر و يا عيد اوليائه ›› درود بر تو ای بزرگترين ماه خدا و ای عيد ( روز جشن و شادی ) دوستان خدا . 
امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند : 
‹‹‌ ماه رمضان ماه خداست در اين ماه زياد ذکر خدا لا اله الا الله ، الله اکبر الحمدلله و سبحان الله بگو ئيد ›› .(3 ) 

شهر الصبر( ماه صبر ) 

در سخنان معصومين (علیهم السلام) ، ماه رمضان،  ماه صبر ناميده شده است . پيامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در توصيف ماه رمضان فرمودند:
‹‹ ماه رمضان ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است ›› .(4 ) 
مولی الموحدين علی بن ابی طالب(علیه السلام) فرموده اند :
‹‹ روزه ماه صبر ( ماه رمضان ) وروزه سه روز در هر ماه، زنگارها و غم و اندوه و وسواس را از قلب بيرون می برد .(5 ) 
به بيان رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) خدای متعال در حديث قدسی می فرمايد :
همه اعمال بنی آدم ده برابر تا هفتصد برابر ثواب و پاداش دارد، جز صبر که برای من است و من پاداش آن رامی دهم. پيامبر گرامی اسلام ادامه می دهند ک

پس ثواب صبر فقط در نزد خداروشن است و در پايان می فرمايند :
‹‹ والصبر الصوم ›› مقصود از صبر روزه است .(6) 
مرحوم علامه طباطبائی می نويسد :
 هر گاه پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) از امری محزون و غمگين می شد از خواندن نماز و گرفتن روزه برای دفع آن غم و حزن ، کمک می گرفت .(7) 
صبر در زندگانی فردی و اجتماعی هر انسانی يک ضرورت است، صبر در دين به منزله سر نسبت به بدن است . همانگونه که انسان بدون سر ، انسان نيست و بی اثر است دين هم بدون صبر و استقامت، دين و ايمان نيست .(8 ) 

 ماه رمضان راه وصول به صبر، تمرين صبر وتقويت آن است . در ماه رمضان انسان با هو اهای نفسانی مبارزه می کند ، بدون هيچ قيد و شرط سرگرم لذتهای جسمی و شهوانی نمی شود خود را بزرگتر از آن می داند که زندگی مادی و شکمی و حيوانی را هدف قراردهد. 
امساک و خودداری از شهوات، خودداری از خوردن و آشاميدن در ماه رمضان حتی در همان سطح که در ماههای ديگر نه تنها حلال و جائز بلکه مستحب است ، ورزش و تمرينی است که اراده انسان را تقويت می کند، به خويشتن داری عادت می دهد و بر نفس خود مسلط می کند . 
انسان در ماه رمضان با روزه ، عادت می کند تا در زندگی و جامعه در برابر مشکلات و سختيها و مصيبتها شکست نخورد  روزه صبری طولانی است بر جدايی و فراق از مهمترين عادتهايی که همواره با زندگی انسان همراه است . 

شهر المواساه ( ماه همدردی ) 

پيامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در وصف ماه رمضان فرموده اند :
‹‹هو شهر المواساه ›› ماه رمضان ماه همدری است. (9 ) 

مواسات ، ياری کردن ، به هم، کمک کردن و مساعدت و همراهی نمودن بامال و ثروت است . ماه رمضان ماه همدردی با پابرهنگان ، مستضعفان ، محرومان ، گرسنگان ، تشنگان ، فقرا ، مساکين ، نيازمندان و بی بضاعت ها ست . همه مردم ثروتمند و فقير در گرسنگی و تشنگی مساوی اند . هيچ کدام در حال روزه چيزی نمی خورند و نمی آشامند و اين راهی است برای اينکه عموم مردم به ويژه ثروتمندان و پولدار ها و توانگران و سرمايه داران ، درد گرسنگی و تشنگی پا برهنگان را درک کنند و به فکر و ياد آنها باشند ، شريک غم و غصه آنها شوند ، به ياری آنها بشتابند ، يا مال و ثروت و امکانات خود به آنها کمک کنند ، حقوق سائل و محروم رابپردازنند و از دادن خمس و زکات اموال خويش دريغ نورزند . 
روايات بسياری در اين زمينه وارد شده که فلسفه تشريح و وجوب روزه ، همدردی و مواسات ثروتمندان با پابرهنگان و محرومين است . هشام بن حکم از امام جعفر صادق (علیه السلام) پرسيد : فلسفه تشريح روزه چيست ؟ امام در پاسخ فرمودند : 
خدای متعال روزه را واجب کرد تا ثروتمند و فقير مساوی شوند؛ زيرا ثروتمند درد گرسنگی را نمی چشد تابه فقير رحم کند .چون هر چه بخواهد و اراده کند قدرت فراهم نمودن آن را دارد ،پس خدای متعال اراده کرد بين انسانها مساوات بر قرار کند و به ثروتمند ، طعم گرسنگی را بچشاند تا بر ضعیف و ناتوان رقت آورد و بر گرسنه رحم کند . (10 ) 
فضل بن شاذان می گوييد امام رضا(علیه السلام) فرمودند :
به انسانها روزه داده شد تا درد گرسنگی و تشنگی را بشناسند و به فکر فقر در آخرت بيفتند … ، ‹‹ شدت اثر فقر و گرسنگی را بر نيازمندان و بيچارگان درک کنند تا حقوقی را که خداوند بر آنها در اموالشان واجب گردانده است ادا کنند .(11 ) 
پيامبر گرامی اسلام در سخنان خويش ماه رمضان را بهار فقيران خوانده اند(12) به حقيقت ماه رمضان بهار فقيران است زيرا همه همچون فقيران در روز هنگام روزه يکسان هستند . بهار پا برهنگان است که بصورت طبيعی عموم مردم درد و رنج و سختی آنها را درک و لمس می کنند .

پیرایش در پرتو روزه

آگاهی از حکمت و آثار روزه و پی بردن به فلسفه کامل آن همچون سایر احکام الهی ممکن نیست. دانش محدود بشر نمی تواند راه گشای همه اسرار نهفته باشد.

خداوند درباره روزه می فرماید:

«یا أیهَا الّذِینَ آمنوا کُتب علیکُم الصِّیام کما کُتِبَ عَلی الّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعلَّکُمْ تَتَّقُون»

ای ایمان آورندگان! روزه برشما نوشته شد هما ن گونه که برپیشینیان از شما ثبت گردید، شاید پرهیزگار شوید».(سوره بقره،آیه 183)

رسول اللّه در معراج از محضر پروردگار می پرسد: ای پروردگار! روزه چه فایده ای دارد؟ خدای سبحان فرمود: روزه سبب حکمت است و حکمت باعث شناخت (خداوند) است و معرفت حق تعالی موجب یقین است.

و آنگاه که انسان ایمانش به مرتبه ای از یقین رسید، برایش مهم نیست که در دنیا به سختی زندگی کند یا به راحتی… . . (13 ) 

از ژرفنای معارف دینی، آثاری را برای روزه برشمرده اند:

*اثر روانی و تربیتی:

روزه روح انسان را تلطیف و اراده را قوی و غرایز او را تعدیل می سازد؛ به او نیرومندی ارادی مبارزه با حوادث دشوار را می بخشد ونفس را چون اسب سرکش مهار می کند. برقلب آدمی نورانیت و صفا می بخشد. برحکومت عادات و شهوات نفس پایان می دهد و او را از بردگی آرزوهای نامشروع که ریشه تمام مفاسد است، رها می سازد. انسان آزاد کسی است که هیچ نوع عادات نا مطلوب بر او حکومت نکند و با اراده آهنین؛ هواهای نفسانی را سرکوب سازد و روزه پدید آورنده این آزادگی است.

از این رو پیامبر ما در توصیه به جوانان می فرماید: ای جوانان! هر که از شما نیروی جنسی دارد، ازدواج کند و هرکس توانایی ندارد، برروزه مداومت کند که آن بازدارنده است. (14 ) 

* اثر اجتماعی:

روزه نموداری از مساوات و هماهنگی است که با آن روزه دار به احساس همدردی با محرومان وبا صرفه جویی در خوراک، به یاری مستمندان می شتابد. امام رضا (ع) در پاسخ به نامه محمد بن سنان. که از علت روزه پرسیده بود ـ فرمود: برای شناخت واقعی حالت گرسنگی و عطش است تا بنده فروتن و حسابگر و شکیبا گردد..... . (15 ) 

اندرون از طعام خالی دار تا در آن نور معرفت بینی

* اثر بهداشتی:

عامل بسیاری از بیماری ها، پرخوری است؛ زیرا مواد جذب نشده به شکل چربی در بدن و قند در خون باقی می ماند. بهترین شیوه برای مبارزه با تولید میکرب، امساک است.

دکتر الکسی سوفورین دانشمند روسی می نگارد: درمان از طریق روزه فائده ویژه ای در کم خونی، ضعف روده ها، التهاب بسیط و مزمن دمل های خارجی و داخلی، سل اسکلیروز، روماتیسم، نقرس، استسقاء، بیماری های چشمی، مرض قند و بیماری های جلدی و کلیه و کبد و بیماری های دیگر دارد. معالجه از طریق روز ه (امساک) اختصاص به بیماری های فوق ندارد؛ بلکه بیماری هایی که مربوط به اصول جسمانی انسان است و با سلولهای اساس جسم آمیخته شده؛مانند: سرطان، سفلیس، سل و طاعون را نیز شفا می بخشد . (16 ) 

*عبادت ویژه:

در روایات آمده است که حق تعالی می فرماید:

«…الصُّوم لی وأنا اَجزی علیه…». (17 ) روزه از من است و من پاداش آنم.

دو نکته ظریف در این ویژگی نهفته است:

الف ـ سرّی بودن؛ روزه سرّی است بین خداوند و بنده، روزه ارتباط پنهانی است و قابل مشاهده نیست.

ب ـ شیطان با نفوذ به درون انسان بر او چیره می شود و با تسلط برقوّه غضب و شهوت،او را تسخیر می کند؛ پس حال روزه دار با ارتباط ویژه معنوی و چیرگی بر شهوات، سزاوار پاداشی است که از بهشت موعود و لذت های او برتر است.براین پایه:

روزه در درجات نفس سه گونه است:

روزه عام، که امساک شکم و شهوت است.

روزه خاص، که امساک تمامی اعضا و جوارح است.

روزه خاص الخاص که روزه دل و اندیشه است و پالایش روان از یاد هرچه جز حق تعالی است.

1- بحارالأنوار: ج96ص340 
2- همان: صص 364 و356 
3- همان:  ص381 
4- وسائل الشيعه: ج7ص222-کافی ، 4ص66 
5- بحار الأنوار: ج96،ص341 
6- بحار الأنوار: ج96ص254 
7- طباطبائی: محمد حسين ، سنن النبی ، ص30 
8- فيض الاسلام : ترجمه و شرح نهج الباغه حکمت 79ص1123 
9- من لا يحضره الفقيه: ج2ص95 
10- همان :ص73 
11- وسائل الشيعه :ج7،ص4 
12- همان :ص 231

13 ـ بحار الأنوار: ج77، ص27، ح6.

14 ـ همان:ج103، ص220، ح20.

15ـ  علل الشرایع: ص378، ح1، باب 108.

16ـ روزه روش نوین برای درمان بیماریها، الکسی سوفورین، ترجمه محمد جعفر امامی، نشر دار الکتاب اسلامیه، ص65 ـ برگرفته از تفسیر نمونه، آیت اللّه مکارم شیرازی، ج1، ص628 ـ ذیل آیه 184سوره بقره.

17 ـ اصول کافی: ج4، ص63، ح6

اوقات شرعی « ماه مبارک رمضان » به افق رشت