غار دربند توسط باستانشناس پرکار گیلانی، "آقای ولی جهانی" کشف و در ارتفاع 750متری از سطح دریا و در دیواره سنگی دره ای به نام دربند در مجاورت روستای "رشی" دهستان دشتویل بخش توتکابن قراردارد.
دکتر فریدون بیگلری سرپرست گروه کاوشگرِ غاردربند طی توضیحات مبسوطی به اهمیت این کاوش باستانشناختی اشاره کرده و یافته هایی از مصنوعات سنگی و بقایای جانوری در این غار را در نوع خود بی نظیر دانسته و قدمت آنها را بین 200 تا 300 هزار سال تخمین زد.
پژوهشهای میدانی انجام شده در ایران طی نیم قرن گذشته منجر به شناسایی مدارکی از دوره پارینه سنگی قدیم در نقاط مختلف ایران از جمله میناب، رودخانه سفید رود، رودخانه مهاباد، شرق دریاچه ارومیه، کرمانشاه، هلیلان و مهران شده و آثاری نیز یافت شده است. در این مناطق به جز مصنوعات سنگی ، سایر مدارک مثل بقایای جانوری، گیاهی و غیره حفظ نشده بود، لذا تنها اطلاعات محدودی از ویژگیهای فن آوری و گونه شناسی صنایع پارینه سنگی قدیم ایران در دست بود. تحقیقات اولیه در غار دربند منجر به کشف بقایای بی نظیری از مصنوعات سنگی و بقایای جانوری شده است که بر اساس دستاوردهای این تحقیق می توان غاردربند را نخستین غار حاوی بقایای استقراری پارینه سنگی قدیم در ایران دانست.
در این غار، برای اولین بار در ایران، ابزارهای ابتدایی ساخته دست بشر نخستین، مربوط به دوره پارینه سنگی قدیم و بقایای جانوری که اغلب مربوط به گونه ای از "خرس غار" از گونه دنینگر (spelearctos deningeri) بوده، پیدا شده است. بقایای این نوع خرس نخستین مدرک از پراکندگی این گونه در ایران است که باستانشناسان احتمال میدهند با جمعیت "خرسغارهای" منطقه قفقاز در ارتباط باشد.
برجسته ترین یافته باستانشناسان "غاردربند" علاوه بر مصنوعات سنگی، دندان نیش خرسغار و بخشهای مختلفی از فک و اسکلت این حیوان است . بر اساس برآورد اندازه تقریبی این حیوان منقرض شده، یک و نیم برابر خرسهای قهوهای فعلی بوده است. برای اطمینان از تخمینهای تاریخی بخشی از یافته ها برای آزمایشهای دقیق به آزمایشگاههای مجهز اروپایی ارسال شده که داده های علمی، بیشتر فرضیات را اثبات کرده و منابع با ارزشی را برای مطالعات بعدی محققان دیرینه شناسی فراهم کرده است.
