کتاب ماخذ شناسی تحلیلی، انتقادیِ مشروطه گیلان، پژوهش دکتر عباس پناهی، عضو هیأت علمی گروه گیلان شناسی دانشگاه گیلان در 286 صفحه از سوی انتشارات فرهنگ ایلیا و با حمایت حوزه هنری گیلان منتشر شد.
ماخذ شناسی در مطالعات علمی نقشی مهمی در پیشبرد موضوعات علمی دارند. به طوری که بدون آگاهی دقیق از مآخذ و تحقیقات در انقلاب مشروطه ی ایران، مجموعه ی کوششها و رویدادهایی است که یک سده پیش از وقوع آن، در نتیجه ی آشنایی ایرانیان با نظام پارلمانی و دموکراسی نوین اروپایی آغاز شد. سرانجام حرکت قانونخواهی مردم ایران در دوره ی مظفرالدینشاه قاجار و محمدعلیشاه برای تبدیل حکومت استبدادی به حکومت مشروطه و رژیم پارلمانی بهثمر نشست و در نهایت منجر به تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب نخستین قانون اساسی در سال 1285خ./1906م. در ایران شد. بی تردید گیلانیان نقشی موثر در تحولات سیاسی، اجتماعی و فکری مشروطیت به ویژه در جهت گیریهای رادیکالیزم آن داشتند.
مجموعه حاضر، حاصل سالها پژوهش نویسنده در زمینه تحولات فکر، سیاسی و اجتماعی مشروطه گیلان است. در این اثر پژوهشگر، ضمن شناسایی منابع و مآخذ مهم مشروطه گیلان، طیف وسیعی از اسناد آرشیوی و منتشر شده داخلی و خارجی، یادداشتها، خاطرات، پژوهشهای نوین مشروطه گیلان و سایر نوشته ها را مورد مطالعه و بررسی تحلیلی و انتقادی قرار داده و کمیّت و کیفیّت منابع را از حیث میزان توجه آنها به مشروطه گیلان مورد معرفی و نقد علمی قرار داده است. شیوه انجام پژوهش، نخست بر معرفی اثر مورد بحث قرار گرفته، سپس رویکرد نویسنده درباره مشروطه گیلان شرح داده شده و در پایان اثر مورد نظر نقد و بررسی شده است. علاوه بر آثار اسنادی و تاریخی، در بخشهای دیگر، روزنامههای محلی گیلان، پایان نامه های مربوط به مشروطه گیلان، مقالات و سایر مآخذ مربوط به انقلاب مشروطه گیلان معرفی شدهاند. کتاب حاضر در چهار فصل تنظیم شده است. فصل نخست، گزارشی کوتاه درباره چرایی و علل مشروطه گیلان، فصل دوم، نقد و بررسی روزنامه ها و اسناد گیلانِ عصر مشروطه. فصل سوم، بررسی و نقد کتابهایی است که به حوادث مشروطه گیلان پرداخته اند. فصل چهارم، فهرست تفصیلی مآخذ مشروطه گیلان. در مجموع پژوهش حاضر میتواند با توجه به حجم وسیعی از آثار مربوط به مشروطه گیلان را پیش روی خوانندگان و پژوهشگران قرار دهد.