جايگاه علمی و معنوی حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام)(2)  

جايگاه معنوي

«سعادت و کمال حقيقي» جز با گذر از تنگناهای نفسانيات و رسيدن به قلّه بلند معنويت، امکان پذير نيست و حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام) اين راه را با سربلندی طی کرد. القاب اين بانوی گران قدر عبارت است از: معصومه، کريمه اهل بيت، طاهره، حميده، برّه، رشيده، تقيه، رضيه و مرضيه.(1) همه اين القاب بر اثر سلوک و مقام والای معنوي، به ايشان نسبت داده شده است.
حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام) علاوه بر شرافت خانوادگی و ذاتي، در عرصه های ايمان و عمل نيز ممتاز و سرآمد بود. او از معنويت وصف ناپذيی بهره داشت و جان پاکش به دانش و بينش و ايمان و اخلاص چنان آراسته بود که مقام معنوی ايشان، چه در زمان حيات و چه پس از آن، در ميان اهل بيت شناخته شده بود. با بررسی رواياتی که درباره حضرت رسيده، به خوبی می توان به جايگاه معنوی ايشان پی برد.

بشارت ولادت
اهل بيت (عليهم السلام) به فضايل و مناقب حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام) حتی قبل از تولد او اشاره کرده اند. امام جعفر صادق (عليه السلام) در ضمن حديث مشهوري- پيش از آنکه امام کاظم (عليه السلام) متولد شد - از دفن پيکر مطهر حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام) در قم خبر داده و در اين باره فرموده بود:
«آگاه باشيد! حرم خدا، مکه است و ... همانا قم، کوفه کوچک است و سه در از درهای هشت گانه بهشت به سوی قم گشوده می شود. به زودی بانويی از تبار من در قم دفن می گردد و نام او فاطمه دختر موسی است و با شفاعت او همه شيعيان من داخل بهشت خواهند شد».(2) 
اين پيشگويی امام صادق (عليه السلام) درباره ارتحال حضرت معصومه (عليها السلام) در قم پيش از ولادت پدر بزرگوارش، بسيار حائز اهميت است و از مقام بسيار شامخ آن حضرت حکايت می کند.

عبادت 
 براساس آيات قرآن کريم، هدف از آفرينش انسان «عبادت و بندگی خداوند» بيان شده است.(3) انسان های کامل و کسانی که اين هدف را به درستی شناخته اند، در راه عبادت و تقرب به درگاه الهی می کوشند و بهترين لحظات زندگی را زمان عبادت و راز و نياز به درگاه خداوند متعال می دانند.
درباره چگونگی عبادت های حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام) اطلاع چندانی در دست نيست، اما عبادت و راز و نيازهای حضرت در مدت اقامت در قم، به گونه ای بود که عبادتگاه آن حضرت را «بيت النور» ناميدند و باقی ماندن اين مکان از سال 201 هجری تا امروز، گواه نورانيت و صفای ممتاز آن حضرت در ارتباط با خداست. اين مکان اکنون در کنار مدرسه ستيه، در محله ميدان مير، قرار گرفته است.

عصمت
 يکی از مهم ترين مراتب معنوی که حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام) به آن دست يافت، مقام «عصمت» بود، تا آنجا که يکی از القاب وی به اين ويژگی اش اختصاص يافت. و عموم محققان و محدثان از وی به نام «معصومه» ياد کرده اند. اصل مقام «عصمت» به پيامبران، امامان و فرشتگان تعلق دارد و آنان از هر گناه و خطای عمده و سهوی به دور هستند. بالاترين نوع عصمت به پيامبر، امامان و حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) تعلق دارد و در مراتب بعدي، ساير اوليای الهی قرار دارند. بزرگانی مانند: حضرت زينب، حضرت ابوالفضل و حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام) در اين مرتبه قرار می گيرند.
کريمه اهل بيت (عليها السلام) نمونه کامل زهد، تقوا، عفاف، عبادت و نهايت ارادت و معرفت در حق امام زمان خويش بود و در معنويت به چنان جايگاهی رسيد که امام رضا (عليه السلام) لقب «معصومه» را به ايشان عطا کرد و پس از رحلت خواهرش فرمود:
«من زار المعصومه بقم کمن زارني؛(4) هر فردی معصومه (عليه السلام) را در قم زيارت کند، همانند کسی است که مرا زيارت کرده باشد».
اين بانوی گرامی در زمان حيات، به «فاطمه کبرا» مشهور بود و سخن فوق پس از رحلت، اشاره به مقام عصمت آن حضرت دارد. صفات و مضامين عالی که در «زيارت نامه» ايشان وجود دارد، همگی از مقام والای معنوی حضرت خبر می دهد. همچنين يکی ديگر از قراينی که بيانگر مقام عصمت حضرت معصومه (عليه السلام) است، حضور دو فرد نقاب دار است که جنازه آن حضرت را به خاک سپردند. از آنجا که بنا بر باور شيعه، «معصوم» را بايد «معصوم» دفن کند، بسياری از بزرگان شيعه معتقد هستند که با توجه به مقام والای آن حضرت و معصومه بودن ايشان، به احتمال قوی آن دو نفر، از معصومين عصر و محارم حضرت (امام رضا و امام جواد (عليهما السلام) بوده اند.

شفاعت
 مسئله اعتقاد به شفاعت انبيا، ائمه و بزرگان دين، در ميان شيعيان از جايگاه مهمی برخوردار است. براساس آيات و روايت، کسانی که به مراتب عالی انسانيت (قرب الهي) دست می يابند، در قيامت به مقام «شفاعت» می رسند و می توانند افراد را با شرايط خاصی شفاعت کنند. انبيا، ائمه معصوم، امامزادگان، علما و شهدا هر کدام در حد مقام و درجه معنوی خويش، حق شفاعت دارند. البته بالاترين جايگاه شفاعت، به پيامبر (صلی الله عليه و آله و سلم) تعلق دارد که در قرآن کريم از آن به «مقام محمود»(5) تعبير شده است.
حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام) از جمله کسانی است که به شفيع بودنش در روايات و آثار دينی تصريح شده است و مقام شفاعت، يکی ديگر از فضايلی است که آن حضرت به آن دست يافت؛ چنان که امام صادق (عليه السلام) درباره ايشان فرمود: «شيعيان من همگی به برکت شفاعت او داخل بهشت خواهند گرديد».(6) و اين روايت، گستره عظيم شفاعت حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام) را نشان می دهد.
در کتب روايی نيز احاديث فراوانی وجود دارد که ثواب زيارت اين بانو را «بهشت» قرار داده اند و براساس آن ها می توان گفت شفاعت اين بانوی گران قدر برای زائران عارف خود، زمينه بهشتی شدن آنها را فراهم خواهد ساخت.(7)
همچنين در زيارت مخصوص آن حضرت که از امام رضا (عليه السلام) صادر شده، می خوانيمک «يا فاطمهُ اشفَعی لی فِی الجنَّهِ؛ ای فاطمه! برای من در مورد بهشت، شفاعت کن» که اين نشان دهنده جايگاه و مقام معنوی بسيار والای اين بانوی گرامی است.
در فراز ديگری از زيارت مخصوص آمده است که: «فَاِنَّ لَکِ عِندَ اللهِ شَأناً منَ الشَّأنِ؛ پس به درستی که در پيشگاه خداوند، دارای مقام و منزلتی بس ارجمند هستي».
جايگا و شأنی که در اين فراز به آن اشاره شده، مقامی معنوی و آسمانی است که جز آگاهان به اسرار غيب، آن را به درستی نمی شناسند!

فضيلت زيارت
 يکی از مهم ترين امتيازها و فضيلت های معنوی حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام)، تأکيد و تشويق سه امام معصوم (عليها السلام) به زيارت ايشان است. وصف مستقيم ائمه درباره آن حضرت، از اين جهت حائز اهميت است که در ميان امام زادگان و فرزندان ائمه فقط به زيارت اين بانوی گرامی سفارش شده است. در احاديث معتبری پاداش زيارت آن حضرت، بهشت بيان شده که مهم ترين اجر و پاداش برای عملی نيک است.
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
«مَن زارَها وَجبت لَهُ الجَنَه؛ (8) کسی که او را زيارت کند، بهشت بر او واجب می گردد».
امام رضا (عليه السلام) هم بارها فرموده است:
«من زارَها عارفاً بحقِّها فَلَهُ الجَنَّه؛ (9) کسی که او را زيارت کند، در حالی که حق او را بشناسد، بهشت برای او است».
«اِنَّ زيارتَها تعدِلُ الجنَّه؛ (10) همانا زيارت او، برابر کسب بهشت است».
«من زارَها فَلَهُ الجَنَّه؛ (11) کسی که او را زيارت کند، پاداش او بهشت است».
«مَن زارَ المعصومه بقُم کمن زارَنی ؛ (12) کسی که [قبر خواهرم] معصومه را در قم زيارت کند، مانند آن است که مرا زيارت کرده است».
امام جواد (عليه السلام) نيز فرمود:
«من زارَ قبرَ عمَّتی بِقُم فَلَهُ الجَنَّهُ؛ (13) کسی که قبر عمه ام را در قم زيارت کند، بهشت برای او است».

زيارت مخصوص
 پس از حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام)، به جز حضرت معصومه (عليها السلام) درباره هيچ يک از بانوان اهل بيت از ناحيه امامان معصوم (عليهم السلام) زيارتی وارد نشده است. با آنکه بسياری از بدن های امام زاده ها در مناطقی از ايران مدفون شده بود و مردم آن مناطق با حضرت رضا (عليه السلام) ارتباط داشتند، اما آن حضرت درباره هيچ يک از آنها زيارتی بيان نفرمود و اين «فضيلت» فقط از آن حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام) است که امام رضا (عليه السلام) درباره ايشان «زيارت نامه» ای پر محتوا را صادر کرد.(14)
نثر بسيار متقن و لبريز از معارف الهی و نصّ استوار اين «زيارت نامه» و مقايسه آن با زيارت نامه هايی که غير معصوم (عليه السلام) بيان کرده است، نشان می دهد که امام معصوم اين «زيارت نامه» را صادر کرده است.(15)

کرامات 
 انسان در اثر عبادت و بندگی خداوند، می تواند به جايی برسد که واسطه فيض الهی و مظهر اراده حق تعالی گردد. امام صادق (عليه السلام) در اين باره می فرمايد: «بندگی خداوند، گوهری است که نهايت و باطن آن، فرمانروايی بر موجودات است».(16)
حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام) نيز در پرتو جايگاه والای معنوی و مقامی که در نزد خدای متعال دارد، از موهبت عظيم عنايات الهی و الطاف ويژه پروردگار برخوردار گرديد و بعد از وفات نيز دارای «کرامات» شگفتی است. آن حضرت که راه بندگی و اطاعت از خداوند را خالصانه پيمود، هم در زندگی پر برکت خويش و هم بعد از آن، منشأ کرامات و عناياتی بود که همچنان ادامه داد.
اين مطلب کاملاً تجربه شده است و قابل ترديد نيست که توسل به خاندان عصمت و طهارت: راه گشای انسان در سختی ها و حلال مشکلات در دشواری ها و سختی های زندگی است و توسل به حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام) نيز از راه های نجات و از وسايل برآورده شدن حاجات، نيل به مقاصد و رفع بليات و مشکلات است. از دير باز آستان مقدس آن حضرت، منشأ هزاران کرامت بوده است. کرامات فراوان اين بانوی گرامي، منحصر به جنبه مادی و ظواهر زندگی نمی شود، بلکه آنان که به دنبال پيمودن راه کمال و نيل به مقامات معنوی و يا زلال علم اند نيز برای رسيدن به اهداف و مقصد خويش، به آن حضرت متوسل می شوند. کرامت های فراوانی از اين گونه «توسلات» در تاريخ باقی مانده که برای نمونه می توان ملاصدرا- فيلسوف بزرگ عصر صفويه - نام برد که هرگاه در مطالب علمی با مشکلات پيچيده ای روبه رو می شده، از روستای کهک قم به زيارت حضرت می آمد و با توسل به کريمه اهل بيت (عليها السلام)، مشکلات علمی اش را حل می کرد.(17)
در طول تاريخ، عموم طبقات مردم، شاهد و ناظر بعضی از کرامات آن حضرت بوده و بر آنها گواهی داده اند. کرامت های بی شمار آن حضرت باعث شده که کتاب های بسياری به عنايات آن حضرت بپردازند؛ به طوری که گردآوری همه آنها، نيازمند چندين جلد کتاب است.(18)
کرامات و شفابخشی های حضرت معصومه (عليها السلام) فرقی با کرامات ائمه اطهار (عليهم السلام) ندارد و همه آنها نشانه بزرگی و عظمت روح اين بانوی شايسته و پيوسته به منبع فيض و کرم بی پايان خدای فياض و کريم است.
پی نوشت ها :
 1- انوار المشعشعين، حمد بن علی بن حسين نائينی اردستاني، ج1، ص 494.
2- بحار الانوار، ج57، ص 216؛ مجالس المومنين، نورالله شوشتری ، ج1، ص 83.
3- ذاريات/ 56.    

4- رياحين الشريعه، ذبيح الله محلاتي، ج5، ص 35.             

5- اسراء/ 79        

6- بحار الانوار، ج57، ص 216.           

  7- همان، ج 48، ص 317 و ج99، ص 267؛ عيون الاخبار الرضا (عليه السلام)، ج2، ص 299.   

8- بحار الانوار، ج48، ص 317 و ج99، ص 267.   

9- همان.

10- همان.           

11- همان، ج 48، ص 316؛ عيون الاخبار الرضا، ج2، ص 299؛ کامل الزيارات، ابوالقاسم جعفربن قولويه قمي، ص 338، 1375ش.                 

 12- رياحين الشريعه، ج5، ص 35.          

 13- بحار الانوار، ج48، ص 316 و ج 99، ص 266.

 14- همان.                     

 15- رواق عصمت، سيد علی حسيني، 1385 ش؛ پايگاه اطلاع رسانی حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام).        

 16- مصباح الشريعه، امام صادق (عليه السلام)، ص 7، 1400ق          

 17- فوائد الرضويه، ج2، ص 618.
18- ر. ک: بانوی ملکوت، علی کريمی جهرمي؛ حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام)، محمد محمدی اشتهاردي؛ کرامات معصوميه، علی اکبر مهدی پور؛ فروغی از کوثر، الياس محمد بيگی. 

نويسنده: فاطمه سرخيل  منبع: نشريه فرهنگ کوثر، شماره87.