دانشجو; واژه‏ای مقدس

واژه دانشجو، به اندازه کرامت و تقدسش، وسيع و پردامنه است. آن‏قدر پر افق که هرگاه به هر سوى کرانه‏اش انگشتى اشاره بريم، نسيمى تازه از معنا مى‏ يابيم. دانشجو و دانشگاه از مقدّس‏ترین واژه‏ هایی است که می‏توان در فرهنگ اسلامی سراغ گرفت. اسلام دینی است که درس خواندن را فریضه می‏ داند و به عالمان اندیشمند مباهات می‏ کند و به تقدیس محیط‏ های علمی می‏ پردازد و لزوم توجه و پاسداری از آن را به همگان گوشزد می‏ کند و شروطی را برای نیل به سعادت حقیقی بیان می‏ دارد که تحقق آن در محیط‏ های علمی و آموزشی، تجلّی دانشگاه اسلامی را نوید می‏ دهد و ترک آن موجب خسران و انحراف در مراکز آموزشی خواهد شد.آنچه روز دانشجو را در تقويم مناسبت‏ هاى انقلاب اسلامى به فراموشى نسپرده، ريشه‏ هاى عميق اين نام‏گذارى است رژيم پهلوى پس از کودتاى 28 مرداد 1332، خود را بيش از پيش نيازمند آغوش گرم امريکا مى‏ ديد. در ادامه اين روند، سفر نيکسون، معاون رئيس جمهور وقت امريکا به ايران در هفده آذر 1332 برنامه ‏ريزى شد. تظاهرات دانشجويان دانشگاه تهران، به عنوان اعتراض به اين سفر، از روز چهاردهم آذر آغاز گرديد. در گرماگرم غارت سرمايه‏ هاى ملى، فرهنگى، مادى و مذهبى از سوى امريکاييان، چه کسانى جز فرزندان فرهيخته ايران مى‏ توانستند اين آگاهى را به ملت خود اعلام دارند؟در روز هفده آذر هم‏زمان با ورود نيکسون به تهران، تمام دانشگاه‏ هاى پايتخت در اعتصاب کامل به سر مى ‏بردند. وقتى نيکسون براى دريافت دکتراى افتخارى حقوق در دانشکده حقوق و علوم سياسى دانشگاه تهران حاضر شد، يکى از مطبوعات در سرمقاله خود با عنوان «سه قطره خون» اين‏گونه نوشت: «آقاى نيکسون! وجود شما آن‏قدر گرامى و عزيز بود که در قدوم شما، سه نفر از بهترين جوانان اين کشور، يعنى دانشجويان دانشگاه را قربانى کردند».
خون سه جوان آزادى‏خواه ايرانى است که نام دانشجو را در شانزدهم آذرماه هر سال بر خاطرها تلنگر مى ‏زند. 

روايت شانزدهم آذر 1332، با بيان يکى از شاهدان ماجرا، آن‏قدر تکان دهنده است که هر دلى را آکنده از تأثر و افسوس مى‏ کند. شهيد مصطفى چمران اين‏گونه مى‏ نويسد: «از آن روز (يعنى 16 آذر 1332) نُه سال مى‏ گذرد، ولى وقايع آن روز چنان در نظرم مجسم است که گويى همه را به چشم مى ‏بينم. صداى رگبار مسلسل در گوشم طنين مى‏ اندازد. سکوت موحش بعد از رگبار، بدنم را مى‏ لرزاند. آه بلند و ناله جان‏گذار مجروحين را در ميان اين سکوت دردناک مى‏ شنوم. دانشکده فنى خون‏ آلود را در آن روز و روزهاى بعد به رأى‏العين مى‏ بينم.آن روز، ساکت‏ ترين روزها بود و چون شواهد و آثار احتمال وقوع حادثه‏اى را نشان مى‏ داد، دانشجويان بى‏ اندازه آرام و هوشيار بودند. پس چرا و چگونه دانشگاه گلوله باران شد؟ و چه‏ طور سه نفر از بهترين دوستان ما، بزرگ‏ نيا، قندچى و رضوى به شهادت رسيدند؟

دولت با خراب کردن سقف بازار و غارت اموال رهبران آن، بازاريان را کم و بيش مجبور به سکوت کرد، ولى دانشگاه همچنان خارى در چشم دستگاه مى ‏خليد و دست از مبارزه برنمى‏ داشت و دستگاه همچون درنده خون‏ خوارى به کمين نشسته، دندان تيز کرده بود که از دانشجويان مبارز دانشگاه انتقام بگيرد؛ انتقامى که عبرت همگان گردد.روز بعد نيکسون به ايران آمد و در همان دانشگاه، در همان دانشگاهى که هنوز به خون دانشجويان بى‏ گناه رنگين بود، دکتراى افتخارى حقوق دريافت داشت و از سکون و سکوت گورستان خاموشان ابراز مسرت کرد و به دولت کودتا، وعده هرگونه مساعدت و کمک نمود و به رئيس‏ جمهور امريکا پيغام برد که آسوده بخوابد».

خبر واقعه 16 آذر و کشته شدن دانشجویان، به سرعت در سراسر جهان انتشار یافت و بسیاری از دانشگاه‏ های اروپا و آمریکا، با دانشگاه تهران ابراز همدردی کردند. در روز 18 آذر نیز در اعتراض به ورود نیکسون، معاون رئیس جمهور آمریکا به تهران و هم‏زمان با مراسم برگزاری سومین روز کشته‏ شدگان حادثه دانشگاه، تظاهراتی از طرف دانشجویان دانشگاه تهران برگزار شد. دانشجویان هم در اعتراض به جنایت‏ های دولت کودتا، مدت پانزده روز از شرکت در کلاس‏های درس خودداری کردند.بر این اساس، 16 آذر 1332 به نام روز مقاومت تاریخی، در تاریخ دانشگاه تهران ثبت شد. از آن پس، همه ساله به رغم کوشش رژیم و ساواک، دانشجویان دانشگاه‏ های ایران مراسم یا تظاهراتی به یاد شهیدان آن روز بر پا کردند و در گذر زمان، 16 آذر به نام روز دانشجو معنا پیدا کرد و در تقویم گنجانده شد.

جنبش دانشجویی در دهه 1320، با توجه به مسائلی نظیر حضور قدرت‏های خارجی انگلستان، شوروی و آمریکا و اعمال نفوذ آنان در کشور برای به دست آوردن یا حفظ امتیاز به ویژه در مسئله نفت، عدم تحقق دموکراسی و آزادی‏ های مندرج در قانون اساسی، شکاف طبقاتی وگسترش فقر عمومی، تحقیر فرهنگ مذهبی از سوی جریان‏ های فکری و نیز تعدد احزاب و جریان‏های سیاسی، در سه ملیت فکری چپ، ملی و مذهبی شکل گرفت. هر طیف فکری جنبش دانشجویی، تشکیلات متعلق به خود را برای پی‏گیری اهدافش سازمان می‏داد و فعالیت می‏ کرد.

قشر دانشجو، پیش از انقلاب همواره با تکیه بر خدا و اعتماد به نیروهای خودی، در صحنه‏های مختلف سیاسی ـ اجتماعی حاضر می‏ شد. آنان با فریادهای آتشین و کوبنده و فعالیت‏های مستمر، مخالفت آشکار خویش را با رژیم پهلوی اعلام و بر همراهی و همدلی با رهبر انقلاب و مردم ایران تأکید می‏ کردند. پس از پیروزی انقلاب و به بار نشستن تلاش‏ های همه جانبه، آنها دوش به دوش ملت و دولت در همه عرصه‏ ها به ویژه در سازندگی کشور حاضر شدند. دانشجویان نشان دادند که پیرو مکتب ولایت‏ اند و هرگز زیر بار سخنان بیهوده و حیله‏ های دشمنان نخواهند رفت.

16 آذر، نماد روحیه خروشان جنبش دانشجویی و مظهر ایثار، از خودگذشتگی، پایداری و استقلال و آزادی است. در این روز، دانشجویان به اعمال مزدورانه شاه اعتراض و او را دست نشانده دولت آمریکا معرفی کردند. آنان ثابت کردند که دانشجو، تنها جوینده دانش نیست؛ بلکه جوینده همه خوبی‏هاست و در همه‏ جا حضور چشم‏ گیری دارد و با روشنگری و آگاهی‏ های خود، هرگز اجازه نخواهد داد دشمنان در امور داخلی و خارجی کشور دخالت کنند. 16 آذر ثابت کرد که ایران تنها از آنِ ملت ایران است و آنان خود حق اداره کشورشان را دارند. 16 آذر ثابت کرد که قلم‏ ها، شعارها و قدم ‏های استوار دانشجو، همواره همراه ملت و یاریگر دولت در همه زمینه‏ هاست .