قلب ماه رمضان
شب های قدر فرصتی است برای بازگشتن به سوی حضرت حق و توبه کردن از گناهان و پیمودن راه درست. شب قدر، فرصتی است برای پاک کردن ظاهر و باطن از هر آلودگی. شب قدر شب زاری و سبک شدن روح از بار گناهان و رهایی از دوزخ است. فرصتی دوباره برای اظهار شرمساری و پشیمانی از گذشته ها است. مبادا این فرصت را از دست دهیم و در این شب روحانی، از امور معنوی غافل شویم. مبادا شب قدر بگذرد و ما همچنان غرق در ناپاکی ها باقی بمانیم و خود را از عمق منجلاب به معراج پاکی و وارستگی نرسانیم. مبادا شبِ نماز و تلاوت بگذرد و ما از برکات این لحظه های شکوهمند و شیرین بی بهره بمانیم.

حیف اگر...

صفحه دفترِ گسترده آفاق جهان را،            گاهی              پیش چشمت بگشای

پنجه در پنجه ابلیس فکن                   تا کی و چند، اسارت در «خویش»؟

می توانی که گریبان برهانی از «نفس»   

می توان ز «خود» آزاد شوی.

تو، فروغ سحری             موج بی آرامی           جویباری جاری

خنده صبحی و مهتاب شبی              تو فروزنده تر از خورشیدی

حیف اگر وصله ناجور و کج جامه «هستی» باشی!

درد و افسوس اگر مشتری زشتی و پستی باشی.

حیف اگر در «شب قدر»     « قدر» خود نشناسی؛...

شب قدر و نزول قرآن
برخی از زمان ها و مکان ها در نگاه ما از جایگاه ویژه ای برخوردارند. شب قدر نیز از این قبیل است؛ زیرا حوادث مهمی در این شب رخ داده است. از جمله این رویدادها، نزول قرآن است که خداوند درباره آن می فرماید: ما قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم.

شب قدر و نزول ملائکه
از ویژگی های مهم شب قدر فرود آمدن فرشتگان آسمان بر امام و حجت خداست. بر اساس روایات متعدد و معتبر شب قدر به زمان پیامبر اکرم(ص) اختصاص ندارد؛ بلکه هر سال تکرار می شود و در آن شب، فرشتگان الهی بر قلب امام فرود می آیند و آنچه خداوند فرمان داده است با او درمیان می گذارند.

شب قدر و آزادی روح
از ویژگی های شب قدر، آزادی روح آدمی است. انسان در لحظه لحظه زندگی اش هدف وسوسه ها است. دام های گوناگون شیاطین و وسوسه نفس امّاره همیشه بر دست و پای روحش تنیده شده و مجال پرواز و رهایی از آن کمتر وجود دارد. اما خداوند اراده کرده است که در شب قدر این سلطه و سیطره را از شیاطین بگیرد و برای بندگانی که به او رو آورده اند، فرصت عروج فراهم آورد.

شب قدر و تعیین سرنوشت
از رویدادهای مهم شب قدر، تعیین سرنوشت آدمی است. در این شب، حوادث و امور نیک و بد سال آینده انسان، تعیین می شود و سرنوشت سال آینده او در آن شب رقم می خورد. او ابزاری در اختیار دارد که می تواند با استفاده از آن در این شب، چگونگی سرنوشت خود را تا حدّی تعیین کند و همین مسأله است که شناخت و بهره گیری از «شب قدر» را ضروری می سازد. بدون شک، آن ابزار چیزی جز دعا نیست.

شب قدر، شب نیایش
دعا، فرصتی برای تطهیر روح آدمی است. امام سجاد(ع) که زین العابدین، یعنی زینت پرستندگان لقب یافته است، برای دعا کردن در «شب قدر» اهمیت ویژه ای قائل است. آن بزرگوار که در دعاهایش هر آنچه موجب سعادت و صلاح است درخواست می کند، از خدا توفیق نیایش کردن در شب قدر می طلبد. بنابراین شایسته است که همه ما به شب قدر به عنوان شب سرنوشت ساز بنگریم و خود را آماده کنیم تا با دعا و نیایش، در تعیین سرنوشت و وارستگی روح خویش بکوشیم.

در باور دینی ما برخی از زمان ها و مکان ها، ارزش ویژه ای دارند. از جمله زمان هایی که ارزش فوق العاده دارد، شب های ماه مبارک رمضان، به ویژه «شب قدر» است؛ زیرا شب قدر، شب تعیین سرنوشت، آزادی روح، فرود آمدن فرشتگان و فرو فرستادن قرآن است. در قدر و منزلت شب قدر، همین بس که به تصریح قرآن کریم، این شب از هراز ماه برتر است؛ لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْر

بانگ سروش
گوش کن...                     گوش کن، ای سر غفلت در پیش

ای اسیر «خود» و زندانی «نفس»

اینک، این بانگ سروشی است که در این «شب قدر»

بیخ گوش من و تو می خواند:

ـ این تَغافل از چیست؟          در شب قدر، که از چشمه نور

آیه هایی روشن                   جلوه هایی جانسوز

تا سحرگاه، فرو می بارد،       وای بر من اگر از ریزش فیض

بهره هایی نبرم،                  ورنه افسانه سرد است و سراب

این همه شور و شَرَم!

شب قدر کدام شب است؟
در این که «شب قدر» در ماه رمضان است تردیدی نیست؛ چرا که نگرش فراگیر به مجموع آیات قرآن همین معنی را تأیید می کند. ولی در این که کدام شب از شب های ماه رمضان است آرای مفسران گوناگون است. آنچه مشهور و معروف است این است که شب قدر در دهه آخر ماه رمضان و شب بیستم و یکم یا بیست و سوم است. از این رو در روایتی می خوانیم که در دهه آخر ماه مبارک، پیغمبر اکرم(ص) تمام شب ها را احیا می داشت و مشغول عبادت بود. در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: سنجش مقدّرات در شب نوزدهم، استوار کردن آن در شب بیست و یکم، و امضای آن در شب بیست و سوم است»

چرا این شب، شب قدر نامیده شده؟
در پاسخ این سؤال، می توان گفت که: شب قدر به این جهت «قدر» نامیده شده که جمیع مقدرات سال بندگان در آن شب تعیین می شود؛ شاهد این معنی در سوره دخان است، آن جا که می فرماید: «ما این کتاب را در شبی فرخنده نازل کردیم [که] هشدار دهنده بوده ایم. در آن شب هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین می گردد». این بیان با روایات متعددی هماهنگ است که می گوید: در آن شب، مُقدّرات یک سال انسان ها تعیین می گردد، و ارزاق و سرآمد عمرها، و امور دیگر در آن شب فرخنده جدا و روشن می شود.

شب قدر از منظر حدیث
امام صادق(ع) به علی بن ابی حمزه ثُمالی، فرمودند: «فضیلت شب قدر را در شب بیست و یکم و بیست و سوم بطلب، و در هر کدام از این دو یکصد رکعت نماز بجای آور، و اگر بتوانی هر دو شب را تا طلوع صبح احیا بدار و غسل کن... و اشکالی ندارد در آغاز شب اندکی بخوابی و سپس مشغول عبادت شوی. درهای آسمان در ماه مبارک رمضان گشوده است و شیاطین در غل و زنجیرند، و اعمال مؤمنان مقبول است و چه ماه خوبی است ماه رمضان».

شب قدر، شبی سرشار از سلامت و خیر
شب قدر، شبی است آکنده از سلام و سلامت که تا صبحدم همه خیر و رحمت است. قرآن در این شب نازل شده است، عبادت و احیای آن معادل عبادت هزار ماه است، هم خیرات و برکات الهی در این شب نازل می شود و رحمت خاص الهی شامل حال بندگان می گردد، و فرشتگان و روح نیز در همین شب نازل می وشند. بنابراین شبی است سرتاسر سلامت، از آغاز تا پایان، حتی طبق بعضی از روایات، در آن شب شیطان در غل و زنجیر است و این یعنی سلامت و ایمنی مردمان از هر گزند و پلیدی.

شب قدر، شب برکت، رحمت و مغفرت است. از طرفی یکی از مظاهر رحمت و مغفرت الهی، باب توبه و استغفار است که خداوند برای بندگانش گشوده است و این شب از فرصت های مناسب برای بازگشت به سوی خداوند است. هرگاه انسان، اندک تأمّلی در این معنی کند که با نافرمانی چه مزایایی را از دست داده و چه فرجامی در انتظار اوست خود به خود، به فکر بازگشت به سوی خدا و جبران گذشته می افتد و شب قدر بهترین فرصت برای این تأملات و آشتی با خداوند است.

شب قدر، زمینه مناسب برای انقلاب درونی
شب قدر، بهترین فرصت برای آشتی با خدا و بازگشت به سوی او و زمینه مناسبی برای ایجاد انقلاب و تحول درونی در انسان است؛ چرا که هر انقلابی چه در بیرون و چه در درون، نیازمند زمینه مناسب و رفع موانع است و شب های مبارک قدر و محافل اَحیا و مناجات، فرصت مناسبی برای این انقلاب است. کسب بینش درست و صحیح نسبت به خدا، دین، دنیا، معاد و تعمیق ایمان قلبی از پیش نیازهای این انقلاب است که در شب قدر، و ماه مبارک رمضان مهیّا است. از سوی دیگر، بالاترین مانع برای انقلاب درون، وسوسه های شیطانی و نفس امّاره می باشد که در این شب مبارک، راه بر آنها بسته است.

پیشوای جهان تشیّع، حضرت امام جعفر صادق(ع) می فرمایند: آن شب، شب قدر است که خداوند نام حاجیان و زائران خانه اش را در آن شب، ثبت می کند و آنچه از اطاعت و گناه و مرگ و زندگی و حوادثی که در شب و روز و سال، رخ می دهد سیاهه همه را یکجا تحویل صاحبِ زمین می دهد. راوی می پرسد: صاحب زمین چه کسی است؟

می فرماید: «صاحبکم». یعنی ولیّ امر و سرپرست شما. و مقصود از آن، وجود مبارک حضرت ولی عصر(عج) است. که فهرست تمام این حوادث به ایشان عرضه شود. پس باید بسیار هشیار باشیم که خدای ناخواسته کارنامه سیاه سال ما را نزد حضرتش نبرند و قلب مبارکش، از ما خشمگین و آزرده نشود.

چرا شب قدر ناپیداست؟
می توانیم شب قدر را از اسرار ملکوت بدانیم و این گوهر ربوبی و آسمانی را در درون صدفی پنهان و پوشیده از دید غیر بشماریم. حال باید در پی راز این امر گشت. یکی از دلایل پوشیده بودن این شب مبارک آن است که: اگر چنین نبود مردم کمتر تلاش می کردند و همه امید خود را به آن شب عظیم می بستند و در سلوک راه راست کاهلی می کردند. حضرت علی(ع) در همین باره فرموده است: «به یقین من از شب قدر آگاهی داشته و تردید ندارم خداوند آن را از این رو از شما پوشانیده که اگر شما را از آن آگاه می کرد، شما به کوشیدن در آن اکتفا می کردید و در ایام دیگر دست از کوشش می کشیدید»

علت ناپیدا بودن شب قدر از نظر علمای شیعه
درک اسراری چون ناپیدایی شب قدر در گرو پاکیزگی و تهذیب روح از پلیدی و پلشتی ها است. پس اگر کسی می خواهد به این راز پی ببرد و بر حقیقت امر واقف گردد، باید در آغاز، روح خود را با نورانیت پالوده کند. بزرگان شیعه و پاکان و وارستگان درباره علت ناپیدا بودن شب قدر، سخن ها گفته اند.

علامه طباطبایی(ره) در این باره می فرمایند: «از روایات چنین استفاده می شود که شب قدر همان شب بیست و سوم است و این که [این شب] تعیینا معرفی نشده برای آن است که با ارتکاب معصیت، حق آن شب ضایع نشود و این پوشیدگی و رازآمیزی باعث تنظیم آن شب باشد». شیخ طوسی(ره) هم فرموده است: «این شب مشخصا معرفی نشده تا بندگان خدا در دیگر شب ها هم به عبادت بپردازند».

راه درک شب قدر
بدون شک، بیدار ماندن در شب های قدر به تنهایی برای درک این شب کافی نیست؛ اگرچه در این سه شب میلیون ها نفر بیدارند و این شب ها را زنده می دارند، باید گفت، تنها عدّه محدودی موفق به درک فیض این شب عظیم القدر می شوند. حقیقت این است که درک شب قدر به اقدام های درونی و بیرونی بسیاری نیازمند است. باید شخص با عالم معنا ارتباط برقرار کند. یعنی بدون هیچ شائبه و با اعتقاد استوار و با پیش آگاهی از ویژگی های این شب شریف و با بهره گیری از مهم ترین وسیله رستگاری و پیروزی؛ یعنی ادعیه ملکوتی معصومان(ع) که در این شب ها وارد شده، دست نیاز به جانب خدای بی نیاز دراز کند و حاجت بطلبد. سید بن طاووس(ره) در اقبال می گوید: «امام سجاد(ع) با فرا رسیدن ماه رمضان، هر روز یک درهم صدقه می داد و می فرمود: شاید شب قدر را درک کنم».

آمادگی قبلی برای درک شب قدر
مرحوم ملکی تبریزی درباره آمادگی قبلی برای درک شب قدر چنین می گوید: «سالک باید از قبل، خود را آماده سازد و مقدمات عبادت در چنین شبی را فراهم آورد؛ مثلاً باید در طول سال، جای مناسب، پوشاک مناسب و طاهر، عطر مناسب و دعاهای خاص این شب را آماده کند و برای سخن گفتن با مولایش کلمات پرشور و عمیقی برگزیند. او باید از قبل در پی شناسایی مستحقانی باشد تا در این شب به آنان صدقه بدهد».

توبه و طهارت باطنی در شب قدر
از عوامل مهمِ تطهیر باطن، توبه است که گناهان و موانع تقرب و پیوستن انسان به خداوند را از میان می برد و آیینه دل را برای تابش نور ایمان و محبت حق مستعد می کند. پس طهارت از گناه، با توبه و استغفار و بارش باران رحمت حق و مغفرت او حاصل می شود، مقدمه نزدیک شدن به خداوند است؛ زیرا با توبه و زدودن آلایش و ظلمت گناه است که انسان شایسته تقرب به حق می شود. به تحقیق شب قدر بهترین فرصت برای این کار است. قرآن کریم دراین باره می فرماید: «همانا خداوند توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست می دارد» و در جای دیگر می فرماید: «هر کس کار زشتی کند یا به خویش ستم روا دارد، آنگاه از خداوند طلب آمرزش کند، خدا را آمرزگار و مهربان می یابد»