محرم
پیش از اسلام عرب، جنگ در این ماه را حرام می‌دانست و ترک مخاصمه می‌کرد؛ لذا از آن زمان این ماه بدین اسم نامگذاری شد.(1) و روز اول محرم را اول سال قمری قرار دادند.(2) در توضیح این که چرا ماه‌های دیگر که جنگ در آنها حرام است، محرم نامیده نمی‌شود می‌توان گفت: چون ترک جنگ از این ماه شروع می‌شد به آن محرم گفتند.این ماه در مکتب تشیع یادآور نهضت حضرت سیدالشهدا و حماسه جاودان کربلاست.
این ماه، یادآور دلاورمردی‌های یاران با وفای اباعبدالله الحسین(علیه السلام)، فداکاری‌های زینب کبری(سلام الله علیها)، حضرت سجاد(علیه السلام)، و همه اسرای کاروان امام حسین(علیه السلام)، است. این ماه، یادآور خطبه‌ها و شعارهای آگاهی‌بخش سالار شهیدان، نطق آتشین حضرت زینب(سلام الله علیها) و خطابه غرّای زین العابدین(علیه السلام)، است.
این ماه، یادآور استقامت حبیب بن مظاهر و شهادت عون و جعفر است.
آری این ماه، ماه پیروزی حق بر باطل است.
محرم از منظر ائمه(علیهم السلام)
شیعیان از امام رضا(علیه السلام)، چنین نقل شده است:
وقتی محرم فرا می‌رسید، پدرم خندان دیده نمی‌شد، حزن و اندوه تا پایان دهه اول بر او غالب بود و روز عاشورا، روز حزن و مصیبت و گریه ایشان بود.
همچنین حضرت امام رضا(علیه السلام) درباره عاشورا می‌فرماید:
کسی که عاشورا روز مصیبت و اندوه و گریه‌اش باشد، خداوند قیامت را روز شادمانی و سرور او قرار خواهد داد.
فضیلت واهمیت ماه محرم:
بدان که اين ماه، ماه حزن اهل بيت (عليهم السّلام) و شيعيان ايشان است ( مفاتيح الجنان . فصل هفتم) . در اعمال ماه محرّم از حضرت امام رضا عليه السّلام روايت است که چون ماه محرّم داخل مي شد، پدرم را کسي خندان نمي ديد و اندوه و حزن، پيوسته بر او غالب مي شد تا روز دهم چون روز عاشورا مي شد، آن روز، روز مصيبت و حزن و گريه ي او بود و مي فرمود : امروز روزي است که حسين عليه السّلام شهيد شده.
آداب و اعمال:
روز اوّل : اوّل محرّم، اوّل سال(قمری) است و در آن دو عمل وارد است:
روزه : در روايت ريان بن شبيب از حضرت امام رضا عليه السّلام مروي است که هر که در اين روز روزه بدارد و خدا را بخواند، خداوند دعاي او را مستجاب کند چنان که دعاي زکريا را مستجاب نمود.
نماز : از حضرت امام رضا (عليه السّلام) منقول است که حضرت رسول صلّي الله عليه و آله و سلّم روز اوّل محرّم دو رکعت نماز مي کرد و چون فارغ مي شد، دست ها را بلند مي کرد و دعائي را مي خواند ... ( مفاتيح الجنان . فصل هفتم) .
در اعمال ماه محرّم:
روز سوم:
روزه : و چنين وارد شده که در آن روز يوسف علي نبينا و آله و عليه السّلام از چاه به در آمد و هر کس آن روز را روزه بگيرد خداوند غصّه و اندوه او را بزدايد و مشکل را بر او آسان کند ( المراقبات . ص 55 ) و ( به همين مضامين در مفاتيح الجنان . فصل هفتم . در اعمال ماه محرّم.)
روز نهم:
روز تاسوعا است؛ از حضرت صادق عليه السّلام روايت است که فرمود : تاسوعا روزي بود که جناب امام حسين عليه السّلام و اصحابش را در کربلا محاصره کردند و سپاه شام بر قتال آن حضرت اجتماع کردند و ابن مرجانه و عمرسعد خوشحال شدند به سبب کثرت سپاه و بسياري لشکر که براي آنها جمع شده بود و جناب امام حسين عليه السّلام و اصحابش را ضعيف شمردند و يقين کردند که ياوري از براي آن حضرت نخواهد آمد و اهل عراق او را مدد نخواهند نمود پس فرمود پدرم، آن ضعيف غريب ( مفاتيح الجنان . فصل هفتم . در اعمال ماه محرم )
آداب و اعمال مخصوص روز عاشورا
روز دهم : روز شهادت ابوعبدالله الحسين عليه السّلام و روز مصيبت و حزن ائمّه اطهار عليهم السّلام و شيعيان ايشان است
بني اميه لعنه الله عليهم از براي برکت، آذوقه ي سال را در روز عاشورا در خانه ذخيره مي کردند؛ از حضرت امام رضا عليه السّلام منقول است که هر که ترک کند سعي در حوائج
خود را، در روز عاشورا و پي کاري نرود، حق تعالي (حوائج) دنيا و آخرت او را برآورد و هرکه روز عاشورا، روز مصيبت و اندوه و گريه ي او باشد، حق تعالي روز قيامت را روز فرح و سرور
و شادي او گرداند و ديده اش در بهشت به ما روشن گردد ... ( مفاتيح الجنان . فصل هفتم . در اعمال ماه محرّم)
عدم توجه به امور دنيا : شايسته است که شيعيان در اين روز مشغول کاري از کارهاي دنيا نگردند و از براي خانه ي خود چيزي ذخيره نکنند و مشغول گريه و نوحه و مصيبت باشند و تعزيت امام حسين عليه السّلام را اقامه نمايند و به ماتم اشتغال نمايند به نحوي که در ماتم عزيزترين اولاد و اقارب خود اشتغال مي نمايند.
خواندن زيارت عاشورا : زيارت عاشوراي آن حضرت را بخوانند و سعي کنند در نفرين و لعن بر قاتلان آن حضرت و يکديگر را تعزيت گويند در مصيبت آن جناب و بگويند: (( أعظَمَ اللهَ اُجَورَ نَا بِمُصَابِنَا بِالحُسَينِ عَلَيهِ السَّلاَمُ وَجَعَلَنَا وَ إِيّاکُم مِنَ الطَّالِبِينَ بِثَارِهِ مَعَ وَلِيهِ الإِمَامِ المَهدِي مِن آلِ مَحَمَّدٍ عَلَيهِمُ السَّلاَمُ))
گريه و مقتل خواني : شايسته است در اين روز مقتل بخوانند و يکديگر را بگريانند .
امساک از خوردن و آشاميدن : شايسته است که شيعيان در اين روز امساک کنند از خوردن و آشاميدن بي آن که قصد روزه کنند و در آخِر روز بعد از عصر افطار کنند به غذايي که
اهل مصيبت (می خورند) مثل ماست يا شير و امثال آنها نه مثل غذاهاي لذيذه.
استحباب لعن بر قاتلان امام حسين عليه السلام : هزار مرتبه بر قاتلان آن حضرت لعنت کند و بگويد : (( اَللَّهُمَّ العَن قَتَلَهَ الحُسَينِ عَلَيهِ السَّلاَمُ )) (مفاتيح الجنان . فصل هفتم . در اعمال ماه محرّم)
....................................................................................
کتاب شريف (( مفاتيح الجنان )) تأليف محدّث بزرگ حاج شيخ عبّاس قمي رحمه الله مي باشد.
کتاب شريف (( المراقبات )) تأليف عارف کامل ميرزا جواد آقا ملکي تبريزي رحمه الله مي باشد.
وقايع:
محرّم سال 61 ه.ق ؛ شهادت حضرت امام حسين عليه السّلام در سنّ 57 سالگی و اصحاب ايشان عليهم السّلام و وفات دو دختر امام حسين عليهم السّلام در غروب روز عاشورا بعد از فرار از خيمه ها.
محرّم سال 61 ه.ق ؛ حرکت کاروان اهل بيت عليهم السّلام به سوي کوفه
محرّم سال 61 ه.ق ؛ ورود کاروان اسرا عليهم السّلام به کوفه
محرّم سال 61 ه.ق ؛ خاکسپاري شهداي کربلا توسّط قبيله ي بني اسد به راهنمايي امام زين العابدين عليه السّلام
محرّم سال 61 ه.ق ؛ حرکت کاروان اسرا عليهم السّلام به سوي شام
محرّم سال 95 ه.ق ( يا 12 يا 18 ) شهادت حضرت امام زين العابدين علي بن الحسين عليه السّلام در سنّ 57 سالگی
