هفتمین نشست از سلسله جلسات کرسیهای نظریهپردازی، نقد و مناظرۀ دانشگاه گیلان در سال 1401 با موضوع معنا و مصداق اسم ظاهر و اسم مکنون در حدیث حدوث اسماء در اتاق شورای دانشکده ادبیات و علوم انسانی برگزار شد و دکتر نوروز امینی، عضو هیات علمی گروه قرآن و حدیث، به عنوان صاحب کرسی به ارایه مطالب خود پرداخت.
دکتر نوروز امینی یکی از احادیث دشوار شیعی را روایت ابراهیم بن عمر از امام صادق (علیه السلام) درباره حدوث اسماء عنوان کرد که فهم آن از دیرباز یکی از چالشهای مهم محدثان بوده است. این روایت از دیرباز معرکه آرای عالمان بوده و هر یک به فراخور اطلاعاتی که در اختیار داشتهاند، درباره فرازهای این حدیث، اظهار نظر کردهاند و به دلیل پیچیدگی روایت، گاه در شرح آن با احتیاط گام برداشته و حتی در شرح برخی فقرات آن سکوت یا اظهار عجز نمودهاند. مهمترین مسأله این روایت، ماهیت و چیستی اسم مکنون مذکور در آن است. اینکه منظور از اسم مکنون کدام اسم است و آیا این اسم، همان اسم اعظم است یا اسم دیگری است که در مرتبه پایینتر از اسم اعظم قرار دارد؟ و آیا سه اسم ظاهری که این روایت از آنها حکایت دارد، همان اسامی «الله»، «تبارک» و «تعالی» است که در حدیث، در کنار اسم مکنون آمدهاند، یا اسمای دیگر از نامهای خداوند است که شمول بیشتری دارند و سایر اسماء و صفات را در بر میگیرند؟
دکتر امینی در پاسخ به سوالات فوق، ضمن اشاره به ضبطهای متفاوت برخی واژگان حدیث که موجب دشواریهای فهم آن شده، به دیدگاههای مختلف شارحان پرداختند که هریک بنا به تفسیر خود اسامی مختلفی را در این خصوص ... را مطرح ساختند. ایشان در پایان و پس از نقد دیدگاههای مختلف این جمعبندی را مطرح ساختند که اسماء ظاهر سه اسم «الله»، «تبارک» و «تعالی» و منظور از اسم مکنون نیز مقام «احدیت» است که به واسطه اسماء ظاهر پوشیده شده است.
پس از ذکر این مطالب، حجت الاسلام دکتر علی کریمیان صیقلانی به عنوان ناقد کرسی به طرح نکات خود پرداخت. وی ضمن تقدیر از صاحب کرسی که به یکی از دشوارترین مباحث پرداختهاند حدیث را حاوی مضامین پیچیدهای دانست چراکه به مباحث هستیشناختی اشاره دارد و با لایههای پنهانی از عالم مرتبط است که عقول بشر را بدان راه نیست. ایشان یکی از مشکلاتی را که در بحث هرمنوتیک و تفسیر متن وجود دارد این نکته عنوان کرد که بسیاری از پیشفرضهای مفسران به متن تحمیل میشود و در روایت حاضر نیز این اتفاق به کرات افتاده است. عدم توجه به مدخل روایت مهمترین علت این تفاسیر پیچیده بوده است. روایت مربوطه به اعتقاد ناقد محترم به هیچ وجه درباره مساله اسما و صفاتی که در عالم انسانی با آنها سر و کار داریم نیست. هم خدا و هم صفات خدا مفاهیمی اعتباری و برساخته عقول بشری است و تا زمانی که با رویکرد هستیشناختی به حدیث مزبور نپردازیم در فهم معنای آن عاجز خواهیم بود. در پایان و پس از شنیدن نظرات و پاسخهای دکتر امینی جلسه با ذکر صلواتی بر محمد و آل محمد پایان یافت.