تاريخ چشم به راه فاطمه ای ديگر است. انتظار به سر می آيد و شميم دلنوازي، خانه خورشيد را فرا ميگيرد. خنکای حضور دوباره فاطمه (س) در فضای مدينه جاری می شود و کوثر فاطمي، جوشيدن ميگيرد. به کوچه باغهای حرم تو پناه می آورم و در سايه سار ملکوتی آن، نفسی تازه می نمايم. کنار نهر استجابت می نشينم و قطره ای می شوم در آبی زلال اشک های زائرانت. ضريح نورانی ات را در آغوش ميگيرم و از بين شبکه های آن، مزار مطهر تو را تماشا می کنم. باورم نمی شود! آيا به اين سادگی به زيارت تو آمده ام! تو که زيارتت، همسان زيارت ياس گمشده مدينه است!

حضرت فاطمه معصومه (س)  در روز اول ذيقعده سال 173 هجري، در شهر مدينه چشم به جهان گشود. اين بانوی بزرگوار، از همان آغاز، در محيطی پرورش يافت که پدر و مادر و فرزندان، همه به فضايل اخلاقی آراسته بودند. عبادت و زهد، پارسايی و تقوا، راستگويی و بردباري، استقامت در برابر ناملايمات، بخشندگی و پاکدامنی و نيز ياد خدا، از صفات برجسته اين خاندان پاک سيرت و نيکو سرشت به شمار می رفت. پدران اين خاندان، همه برگزيدگان و پيشوايان هدايت، گوهرهای تابناک امامت و سکان داران کشتی انسانيت بودند.

 

سرچشمه دانش

حضرت معصومه (س) در خاندانی که سرچشمه علم و تقوا و فضايل اخلاقی بود، پرورش يافت. پس از آنکه پدر بزرگوار آن بانوی گرامی به شهادت رسيد، فرزند ارجمند آن امام، يعنی حضرت رضا (ع) عهده دار امر تعليم و تربيت خواهران و برادران خود شد و مخارج آنان را نيز بر عهده گرفت. در اثر توجهات زياد آن حضرت، هر يک از فرزندان امام کاظم (ع) به مقامی والا دست يافتند و زبانزد همگان گشتند. ابن صباغ ملکی در اين باره ميگويد: «هر يک از فرزندان ابی الحسن موسی معروف به کاظم، فضيلتی مشهور دارد». بدون ترديد بعد از حضرت رضا (ع) در ميان فرزندان امام کاظم (ع)، حضرت معصومه (س) از نظر علمی و اخلاقي، والامقام ترين آنان است. اين حقيقت از اسامي، لقب ها، تعريف ها و توصيفاتی که ائمه اطهار (ع) از ايشان نموده اند، آشکار است و اين حقيقت روشن می سازد که ايشان نيز چون حضرت زينب (س) «عالمه غير معلمه» بوده است.

مظهر فضايل

حضرت فاطمه معصومه (س) مظهر فضايل و مقامات است. روايات معصومان (ع) فضيلت ها و مقامات بلندی را به آن حضرت نسبت می دهد. امام صادق (ع) در اين باره می فرمايند: «آگاه باشيد که برای خدا حرمی است و آن مکه است؛ و برای پيامبر خدا حرمی است و آن مدينه است. و برای اميرمؤمنان حرمی است و آن کوفه است. بدانيد که حرم من و فرزندانم بعد از من، قم است. آگاه باشيد که قم، کوفه کوچک ماست، بدانيد بهشت هشت دروازه دارد که سه تای آن ها به سوی قم است. بانويی از فرزندان من به نام فاطمه، دختر موسي، در آن جا رحلت می کند که با شفاعت او، همه شيعيان ما وارد بهشت می شوند.»

مقام علمی حضرت معصومه (س)

حضرت معصومه (س) از جمله بانوان گرانقدر و والا مقام جهان تشيع است و مقام علمی بلندی دارد. نقل شده که روزی جمعی از شيعيان، به قصد ديدار حضرت موسی بن جعفر (ع) و پرسيدن پرسش هايی از ايشان، به مدينه منوره مشرف شدند. چون امام کاظم (ع) در مسافرت بود، پرسش های خود را به حضرت معصومه (س) که در آن هنگام کودکی خردسال بيش نبود، تحويل دادند. فردای آن روز برای بار ديگر به منزل امام رفتند، ولی هنوز ايشان از سفر برنگشته بود. پس به ناچار، پرسش های خود را باز خواستند تا در مسافرت بعدی به خدمت امام برسند، غافل از اين که حضرت معصومه (س) جواب پرسش ها را نگاشته است. وقتی پاسخ ها را ملاحظه کردند، بسيار خوشحال شدند و پس از سپاسگزاری فراوان، شهر مدينه را ترک گفتند. از قضای روزگار در بين راه با امام موسی بن جعفر (ع) مواجه شده، ماجرای خويش را باز گفتند. وقتی امام پاسخ پرسش ها را مطالعه کردند، سه بار فرمود: پدرش فدايش.

فضيلت زيارت

دعا و زيارت، پر و بال گشودن از گوشه تنهايي، تا اوج با خدا بودن است. دعا و زيارت، جامی است زلال از معنويت ناب درکام عطشناک زندگي؛ و زيارت حرم معصومه (س)، بارقه اميدی در فضای غبارآلود زمانه، فرياد روح مهجور در هنگامه غفلت و بی خبري، و نسيمی فرحناک و برخاسته از باغستان های بهشت است. زيارت مرقد فاطمه معصومه (س)، به انسان اعتماد به نفس می دهد، و او را از غرق شدن در گرداب نوميدی باز می دارد و به تلاش بيشتر دعوت می کند. زيارت مزار با صفای کريمه اهل بيت (س)، سبب می شود که زائر حرم، خود را نيازمند پروردگار ببيند، در برابر او خضوع کند، از مرکب غرور و تکبر- که سرچشمه تمامی بدبختی ها و سيه روزی هاست- فرو آيد و حضرت معصومه (س) را واسطه درگاه پروردگار عالميان قرار دهد. بر همين اساس است که برای زيارت آن حضرت، پاداش بسيار بزرگی وعده داده شده و آن، ورود به بهشت است. در اين باره از امام جواد (ع) نقل شده که فرمود: «هر کس عمه ام را در قم زيارت کند، بهشت از آن اوست».

برگزيدن شهر قم

پس از آنکه حضرت معصومه (ع) به شهر ساوه رسيد، بيمار شد. چون توان رفتن به خراسان را در خود نديد، تصميم گرفت به قم برود. يکی از نويسندگان در اين باره که چرا حضرت معصومه (س) شهر قم را برگزيد، می نويسد: «بی ترديد می توان گفت که آن بانوی بزرگ، روی ملهم و آينده نگر داشت و با توجه به آينده قم و محوريتی که بعدها برای اين سرزمين پيش می آيد - محوريتی که آرامگاه ايشان مرکز آن خواهد بود - بدين ديار روی آورد. اين جريان به خوبی روشن می کند که آن بانوی الهي، به آينده اسلام و موقعيت اين سرزمين توجه داشته و خود را با شتاب بدين سر زمين رسانده و محوريت و مرکزيت آن را با مدفن خود پايه ريزی کرده است.

زيارت حضرت معصومه (س) از منظر روايات 

درباره فضيلت زيارت حضرت معصومه (س) روايات فراوانی از پيشوايان معصوم رسيده است. از جمله، هنگامی که يکی از محدثان برجسته قم، به نام «سعد بن سعد» به محضر مقدس امام رضا (س) شرفياب می شود، امام هشتم خطاب به ايشان می فرمايد: «ای سعد! از ما در نزد شما قبری است». سعد می گويد: فدايت شوم! آيا قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر (س) را می فرماييد؟ می فرمايد: «آري، هر کس او را زيارت کند، در حالی که به حق او آگاه باشد، بهشت از آن اوست.»

پيشوای جهان تشيع امام جعفر صادق (س) نيز در اين باره می فرمايد: «هر کس او را زيارت کند، بهشت بر او واجب گردد». و در حديث ديگری آمده است: «زيارت او، هم سنگ بهشت است».

زيارت مأثور درباره حضرت معصومه (ع)

يکی از ويژگيهای حضرت معصومه (س)، ورود زيارتنامه ای از سوی معصومان (س) درباره ايشان است که پس از حضرت فاطمه زهرا (س)، او تنها بانوی بزرگواری است که زيارت مأثور دارد. بانوان برجسته ای چون: آمنه بنت وهب، فاطمه بنت اسد، خديجه بنت خويلد، فاطمه ام البنين، زينب کبري، حکيمه خاتون و نرجس خاتون که هيچ شک و ترديدی در مقام بلند و جايگاه رفيع آن ها نيست. هيچ کدام زيارت مأثور از سوی معصومان (س) ندارند و اين نشان دهنده مقام والای اين بانوی گرانقدر اسلام است. باشد که شیعیان و پيروان اهل بيت عصمت و طهارت (س) به ويژه بانوان، اين مقام بزرگ و عالی را پاس بدارند و همواره الگو و مظهر عفاف و تقوا و حيا باشند. تنها در اين صورت است که روح باعظمت اين بانوی بزرگ از همه ما خشنود خواهد شد.

امام رضا (ع) و لقب «معصومه»

 حضرت فاطمه معصومه (س) بانويی بهشتي، غرق در عبادت و نيايش، پيراسته از زشتی هاو شبنم معطر آفرينش است. شايد يکی از دلايل «معصومه» ناميدن اين بانو، آنباشد که عصمت مادرش حضرت زهرا (س) در او تجلی يافته است. بر اساس پاره اياز روايات، اين لقب از سوی امام رضا (ع) به اين بانوی والامقام اسلام واردشده است؛ چنان که فقيه بلند انديش و سپيد سيرت شيعه، علامه مجلسی (ع) دراينباره ميگويد: امام رضا (ع) در جايی فرمود: «هرکس معصومه را در قم زيارتکند، مانند کسی است که مرا زيارت کرده است».

 

کريمه اهل بيت

حضرت معصومه (س) در زبان دانشمندان و فقيهان گران قدر شيعه، به لقب «کريمه اهل بيت» ياد می شود. از ميان بانوان اهل بيت، اين نام زيبا تنها به آن حضرت اختصاص يافته است. بر اساس رويای صادق و صحيح نسب شناس گرانقدر، مرحوم آيت الله مرعشی نجفي، اين لقب از طرف امام صادق (ع) بر حضرت معصومه (س) اطلاق شده است. در اين رؤيا، امام صادق (ع) به آيت الله نجفی که با دعا و راز و نياز، تلاش پيگيری را برای يافتن قبر مطهر حضرت زهرا (س) آغاز کرده خطاب فرمود: برتو باد به کريمه اهل بيت.

القاب حضرت معصومه (س)

به طور کلي، سه زيارت نامه برای حضرت معصومه (س) ذکر شده که يکی از آن ها مشهور و دو تای ديگر غير مشهور است. اسامی و لقب هايی که برای حضرت معصومه (س) در دو زيارت نامه غير مشهور ذکر شده؛ به قرار ذيل است: طاهره (پاکيزه)، حميده (ستوده)؛ بِرّه (نيکوکار)؛ رشيده (حد يافته)؛ تقّيه (پرهيزگار)؛ رضّيه (خشنود از خدا)؛ مرضيّه (مورد رضايت خدا)؛ سيده صديقه (بانوی بسيار راستگو)؛ سيده رضيّه مرضّيه (بانوی خشنود خدا و مورد رضای او)؛ سيدةُ نساء العالمين (سرور زنان عالم). هم چنين محدثّه و عابده از صفات و القابی است که برای حضرت معصومه (س) عنوان شده است.

شفاعت حضرت معصومه (س)

بالاترين جايگاه شفاعت، از آن رسول گرامی اسلام است که در قرآن کريم، از آن به «مقام محمود» تعبير شده است. همين طور دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم اسلام، شفاعت گسترده ای دارند که بسيار وسيع و جهان شمول است و می تواند همه اهالی محشر را فرا گيرد. اين دو بانوی عالی قدر، صديقه اطهر، حضرت فاطمه زهرا (س) و شفيعه روز جزا، حضرت فاطمه معصومه (س) هستند. در مورد شفاعت گسترده حضرت زهرا(س)همين بس که شفاعت، مهريه آن حضرت است و به هنگام ازدواج، پيک وحی طاقه ابريشمی از سوی پروردگار آورد که در آن، جمله «خداوند مهريه فاطمه زهرا را، شفاعت گنهکاران از امت محمد (ص) قرار داد»، اين حديث از طريق اهل سنت نيز نقل شده است. پس از فاطمه زهرا (س) از جهت گستردگی شفاعت، هيج بانويی به شفيعه محشر، حضرت معصومه (س) نمی رسد. بر همين اساس است که حضرت امام جعفر صادق (ع) فرمودند: «با شفاعت او، همه شيعيان ما وارد بهشت می شوند».

 

سرّ قداست قم

در احاديث فراوانی به قداست قم اشاره شده است. از جمله امام صادق (ع) قم را حرم اهل بيت (ع) معرفی و خاک آن را، پاک و پاکيزه تعبير کرده است. همچنين ايشان در ضمن حديث مشهوری که درباره قداست قم به گروهی از اهالی ری بيان کردند، فرمودند: «بانويی از فرزندان من به نام فاطمه دختر موسي، در آن جا رحلت می کند که با شفاعت، او همه شيعيان ما وارد بهشت می شوند». او می گويد: من اين حديث را هنگامی از امام صادق (ع) شنيدم که حضرت موسی بن جعفر(ع) هنوز ديده به جهان نگشوده بود. اين حديث والا، از رمز شرافت و قداست قم پرده برمی دارد و روشن می سازد که اين همه فضيلت و شرافت اين شهر که در روايات آمده، از ريحانه پيامبر، کريمه اهل بيت (س)، مهين بانوی اسلام، حضرت معصومه (س) سرچشمه می گيرد که در اين سرزمين ديده از جهان فرو می بندد و گرد و خاک اين سرزمين را، توتيای ديدگان حور و ملايک می کند.

محبت و مباهات حضرت معصومه (س) به امام هشتم

مدت 25 سال تمام، حضرت رضا (ع) تنها فرزند نجمه خاتون بود. پس از يک ربع قرن انتظار، سرانجام ستاره ای تابان از دامان نجمه درخشيد که هم سنگ امام هشتم (ع) بود و امام (ع) توانست والاترين عواطف انباشته شده و در سودای دلش را بر او نثار کند. بين حضرت معصومه و برادرش امام رضا (ع) عواطف سرشار و محبت شگفت انگيزی بود که قلم از ترسيم آن عاجز است. در يکی از معجزات امام کاظم (ع) که حضرت معصومه (ع) نيز نقشی دارد، هنگامی که نصرانی می پرسد: شما که هستيد؟ می فرمايد: «من معصومه، خواهر امام رضا (ع) هستم». اين تعبير، از محبت سرشار آن حضرت به برادر بزرگوارش امام رضا (ع) و نيز از مباهات ايشان به اين خواهر- برادری سرچشمه می گيرد.

 

سرآمد بانوان

فاطمه معصومه (س) از جهت شخصيت فردی و کمالات روحي، در بين فرزندان موسی بن جعفر (ع) بعد از برادرش، علی بن موسی الرضا (ع) در والاترين رتبه جای دارد. اين درحالی است که بنا بر مستندات رجالي، فرزندان دختر امام کاظم (ع) دست کم هجده تن بوده اند و فاطمه در بين اين همه بانوی گران قدر، سرآمد بوده است. حاج شيخ عباس قمی آنگاه که از دختران موسی بن جعفر (ع) سخن می گويد، درباره فاطمه معصومه (س) می نويسد: «بر حسب آنچه به ما رسيده، افضل آن ها، سيده جليله معظمه، فاطمه بنت امام موسی (ع) معروف به حضرت معصومه است.

 

فضيلت بی نظير

شيخ محمد تقی تُستري، در قاموس الرجال، حضرت معصومه (س) را به عنوان بانوی اسوه معرفی کرد و فضيلت وی را در ميان دختران و پسران حضرت موسی بن جعفر (ع)، غير از امام رضا (ع) بی نظير دانسته است. ايشان در اين زمينه چنين می نويسند: «در ميان فرزندان امام کاظم (ع) با آن همه کثرتشان، بعد از امام رضا (ع) کسی هم شأن حضرت معصومه (س) نيست». بی گمان اين گونه اظهار نظرها و نگرش به شخصيت فاطمه دختر موسی بن جعفر (ع) بر برداشت هايی استوار است که از متن و روايات وارده از ائمه اطهار (ع) به دست آمده است.

 اين روايت ها، مقام هايی را برای فاطمه معصومه (س) برشمرده اند؛ مقامی که نظير آن، برای ديگر برادران و خواهران وی ذکر نکرده اند و به اين ترتيب، نام فاطمه معصومه (س) درشمار زنان برتر جهان قرار گرفته است.

  

بوی وصال

بی شک اهل بيت پيامبر (ص) چهره های پرفروغی به جهانيان عرضه کرده اند ونامشان مانند ستارگان درخشان در آسمان فضايل می درخشد. درخشان ترين ستارهدر ميان بانوان هفتمين منظومه ولايت، فاطمه فرزند پاکيزه موسی بن جعفر (ع) است؛ بانويی که سالهاست تشنگان معرفت از حريمش، زلال ايمان می نوشند وعارفان با گذر بر زندگی فرزانه اش و درک لحظه های آسمانی شدنش، درهای عروج را به روی خود می گشايند و بوی وصال را در گستره زمين منتشر می سازند.

 

به جـــان پاک تو ای دختر امام، ســلام          به هر زمان و مـکان و به هر مقام، سـلام

تويـی که شــاه خراسان بود بــرادر تــو          بـــر آن مقام رفيــع و بـر اين مقام، ســلام

به هر عدد که تکلم شـود به ليل و نهار          هــــزار بـار فـــزون تـر ز هـر کـلام، ســلام

صبح تا شب و از شام، تا طليعه صبــح          بر آستـانه قــدسـت علی الـدوام، ســلام

در آســـمان ولايــت، مــه تمــامی تـــو           ز پای تا به ســرت ای مـــه تـمـام، ســلام

به پيشگــاه تو ای خواهـــر شه کـَـونين          ز فـرد فـرد خليـق، به صبح و شام ســلام

منم که هر سر مويم به هر زمان گويـد          به جـان پــاک تـو ای دخــتـر امـام، ســلام

                                           

غروب غمگين

حضرت فاطمه (س) پس از ورود به شهر قم، تنها هفده روز در قيد حيات بود و سپس دعوت حق را لبيک گفت و به سوی بهشت برين پرواز کرد. اين حادثه در سال 201 هجری رخ داد. سلام بر اين بانوی بزرگوار اسلام از روز طلوع تا لحظه غروب. درود بر روح تابناک معصومه (س) که اينک آفتاب حرم باصفايش، زمين قم را نورانی کرده است. سلام بر سالار زنان جهان و فرزند پيام آوران مهر و مهتران جوانان بهشتی. ای فاطمه! در روز قيامت، شفيع ما باش که تو در نزد خدا، جايگاهی ويژه برای شفاعت داری.