نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات دريادگيري
فناوری اطلاعات و ارتباطات درمدت زمان کوتاهی که از پيدايش آن می گذرد توانسته است تغييرات فراوانی را درنحوه زندگی بشر به وجود آورد . يکی از زمينه هايی که سهم عمده ای از اين تغييرات را به خود اختصاص داده است ، يادگيری است . نقش فناوريهای اطلاعاتی و ارتباطی درچرخه يادگيری از اهميت فراوانی برخوردار است . دريادگيری به شيوه سنتي، فرد مجبور است که به طور مداوم بخواند و بنويسد و ارتباط تقريبا يک طرفه برقرار است . يادگيرنده مجبور است آنچه را به وی آموزش می دهند ياد بگيرد اما يادگيری های مبتنی برفناوريهای نوين اطلاعاتی ، با ايجاد تغييرات بنيادين در مفاهيم آموزش سنتي، توانسته است بسياری از ناکارآمديهای نظامهای آموزشی را رفع کرده و دگرگونی های اساسی را درآموزش به وجود آورد . با استفاده از دنيای مجازی در يادگيري، می توان به روشهای نوين و کارآمدی از يادگيری دست پيدا کرد . کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات درآموزش ، شيوه جديدی از يادگيری را به وجود آورده است ، به طوريکه يادگيری تنها به صورت حضوری انجام نمی شود بلکه در محيطهايی غير از کلاس نيز امکان پذير می باشد ، و می توان منابع و اطلاعات آموزشی را به راحتی با ساير يادگيرندگان به اشتراک گذاشت . علاوه بر اين امر يادگيری منحصر به زمان و ساعت خاصی نمی شود و يادگيردنده قادر است در هر ساعت از شبانه روز به امر يادگيری مشغول شود . اين تحول سبب تغيير نقش معلم و نيز نقش کتابخانه ها شده است .
مفهوم يادگيری الکترونيکي
همانگونه که فناوری اطلاعات و ارتباطات در بسياری از فرايندهای کاری روزمره همانند بانکداری الکترونيکي، تجارت الکترونيکي، پست الکترونيکی ، دولت الکترونيکی و ... مورد استفاده قرار می گيرد ، حوزه يادگيری الکترونيکی يا E-Learning از اين نوع فناوری بهره برده است . حذف محدوديتهای مکان، زمان و سن يادگيرنده که روزگاری دسترس ناپذير به نظرمی رسيدند، امروز ديگر محدوديتهای بزرگی به نظر نمی رسند . از طرفی بايد توجه داشت که به وجود آمدن نيازهای گسترده و جديد در ميان جوامع با ادامه استفاده از روشهای سنتی نظام آموزشی قابل تامين نيست . يادگيری مبتنی بر رايانه، يادگيری مبتنی برفناوری اطلاعاتی ، کلاس مجازی ، کتابخانه های مجازی و ... راه را برای پيدايش شيوه های نوين آموزش، هموار ساخته است . به لحاظ لغوي، به مجموعه فعاليتهای آموزشی که با استفاده از ابزارهای الکترونيکی اعم از صوتي، تصويري، مخابراتی ، شبکه و رايانه ای بطور مجازی صورت بگيرد يادگيری الکترونيکی گفته می شود . يادگيری الکترونيکی نه تنها سرعت انتقال دانش را بالا برده است ، بلکه روش انتقال دانش را نيز از فردی به فرد ديگر تغيير می دهد . به طور کلی می توان برخی از مزايای يادگيری الکترونيکی را بصورت زير برشمرد : 1 - عدم نياز به حضور فيزيکی استاد و دانشجو در کلاس درس از آنجا که در اين شيوه آموزشی کليه ارتباطات از طريق اينترنت و ديگر ابزارهای الکترونيکی انجام می شود ، لزومی به حضور فيزيکی استاد و دانشجو در کلاس نيست ، تنها کافيست دانشجو يا استاد از طريق يک دستگاه کامپيوتر از منزل يا نزديکترين مرکز متصل به پايگاه اصلی با استفاده از شبکه اينترنت يا اينترانت ، به سايت متصل شوند و از امکانات آن استفاده کنند . اين امر خود سرمنشاء مزايای ديگری است ، زيرا با اين اوصاف ديگری نيازی به صرف هزينه برای ساختمان سازی مجتمع های آموزشی نيز نخواهد بود . از سوی ديگر در شهرهای بزرگ منجر به کاهش رفت و آمد در شهر و در نتيجه کمتر شدن ترافيک شهری و آلودگی هوا و ديگر مزايا می شود . 2- عدم وابستگی کلاس درس به زمان خاص هر چند بخشی از سيستم يادگيری الکترونيکی از تکنولوژيهای Teleconferencing و مانند آن پشتيبانی می شود ، ولی بخش قابل توجهی از اين سيستم مبتنی بر دروسی است که از طريق ديگر منابع بصورت ديجيتال ذخيره شده و از طريق بانکهای اطلاعاتی و يا نرم افزارها به دانشجو ارائه می شود و هر زمان که يادگيرنده اراده کند می تواند محتوی درسی را دريافت نموده و به امر يادگيری مشغول شود . بنابراين اين سيستم برای افراد شاغل که وقت آزاد محدودی برای تحصيل دارند کاملاً مناسب است ، از سويی آن دسته از يادگيرندگان که علاقه و يا استعداد يادگيری بيشتری دارند لازم نيست هم پای ساير يادگيرندگان مطالب را فرا گيرند بلکه قادرند محتوی در اختيار گذارده شده را در مدت زمان سريعتری فراگيرند . 3- کيفيت بالاتر ارائه دروس آموزشی
در روش سنتی ، درس معمولاً توسط يک استاد ارائه می شود که اين امر مطلوب به نظر نمی رسد ، در اين روش کيفيت مطالب ارائه شده در کلاس به پارامترهای زيادی وابسته است . به عنوان مثال اگر جلسه ای استاد درس کسالت داشته باشد اين مساله می تواند بر کيفيت مطالب ارائه شده در آن جلسه تاثير منفی بگذارد . همچنين پارامترهای محيطی از قبيل سرما ، گرما و .... نيز می تواند بر کيفيت آموزش تاثير منفی بگذارد . در حالی که در يادگيری الکترونيکی اين مشکلات وجود نداشته و در اين شيوه آموزشی دروس توسط تيم های مجرب آماده شده و با استفاده از تکنولوژيهای مدرن و متنوع چند رسانه ای به نحو مطلوبی ارائه می شوند . علاوه بر آن ممکن است دانشجو در کلاس سنتی بر اثر مسائلی ، گيرايی خوبی نداشته باشد و چون مطالب فقط يکبار ارائه می شود ، بنابراين کيفيت آموزش پايين می آيد ، در صورتيکه در سيستم های يادگيری الکترونيکی اين محدوديت وجود ندارد و دانشجو می تواند به دفعات مطالب ارائه شده در جلسه را مشاهده نمايد و از اين لحاظ کيفيت آموزش تا حدود قابل توجهی بهبود می يابد . 4- پشتيبانی از تعداد زياد دانشجويان در يک کلاس
در مراکز آموزشی سنتی معمولاً به خاطر محدوديت ظرفيت کلاسها و همچنين کاهش بازدهی ، اين مشکل وجود دارد که دانشجويان ممکن است به خاطر تکميل ظرفيت کلاسها نتوانند در دروس مورد علاقه خود ثبت نام کنند . اين مشکل طبعاً در سيستم يادگيری الکترونيکی وجود ندارد و دانشجويان ثبت نام شده در يک کلاس درس می تواند هزاران نفر باشد . اين مسئله خود تا حدودی زيادی به کاهش هزينه های آموزش عالی کمک می نمايد . 5- بالا بردن سطح علمی جامعه بخصوص نسل جوان
در دانشگاهها معمولاً بخاطر محدوديت امکانات از لحاظ مکان، اساتيد و .... هر ساله تعداد محدودی از طريق آزمونهايی که برگزار می شود موفق به ورود به دانشگاه می شوند و گروه عظيمی از کسانی که در آزمونها شرکت می کنند شانس ادامه تحصيل در دانشگاه را از دست می دهند . ولی در مراکز آموزش الکترونيکی اين محدوديتها وجود ندارد. بنابراين تمامی افراد علاقمند به تحصيل شانس ادامه تحصيل را در اين مراکز پيدا می کنند و اين امر مطمئناً در بالا بردن سطح علمی و فرهنگی جامعه جوان کشور می تواند بسيار مؤثر باشد . از سوی ديکر بعلت برخی از قوانين و مقررات جاری حاکم بر آموزش عالی کشور ، بسياری از افراد علاقمند نمی توانند بطور همزمان در بيش از يک رشته تحصيل نمايند ولی مراکز آموزش عالی الکترونيکی اين امکان را برای علاقمندان ميسر می سازد . 6- دسترسی Online به کتابخانه ديجيتال
در مراکز آموزشی فعلی بخاطر محدوديت ، معمولاً نسخه های محدودی از يک کتاب در کتابخانه ها برای استفاده دانشجويان نگهداری می شود که اين امر مشکلاتی ايجاد می کند . فرضاً اگر چندين دانشجو نسخه های کتاب بخصوصی را برای استفاده از کتابخانه به امانت گرفته باشند مابقی دانشجويان شانس استفاده از آن کتاب را در زمانی که به امانت برده شده است را از دست می دهند که اين امر در مورد کتابهای کمياب شديدتر است . علاوه بر آن به مرور زمان کتابهای موجود در کتابخانه به دليل استفاده نامناسب دانشجويان از آنها از بين می رود يا کيفيت خود را از دست می دهند . تمامی مسائل گفته شده برای مقالات و مجلات نيز صادق است . ولی در سيستم آموزش الکترونيکی با استفاده از کتابخانه ديجيتال، تمامی کتب ، مقالات بصورت Online در اختبار دانشجو است و مشکلات مطرح شده در مورد محدوديت استفاده از آنها در زمان خاص يا از بين رفتن آنها به مرور زمان مرتفع می گردد . 7- بالا رفتن ميزان اثر بخشی و بازده آموزشی :
در اين روش چون فرايند آموزش و يادگيری به صورت کار گروهی می باشد و همچنين بخاطر ارتباط هميشگی بين خود دانشجويان و يا بين دانشجويان و اساتيد دوره ها و مباحث گروهی و انجام تکاليف بصورت گروهی و جمعی ، طبيعی است که بازده آموزشهای داده شده بيشتر از حالت آموزش فردی بوده و دانشجو رغبت بيشتری به يادگيری و تمرين از خود نشان بدهد. در اين سيستم چون کليه مباحث درسی و پرسش و پاسخها در بانکهای اطلاعاتی ذخيره می شوند ، بنابراين حتی اگر دانشجويی در اين مباحث گروهی شرکت نداشته باشد ، باز هم می تواند از نتيجه اين مباحث انجام گرفته بهره مند شده و مطالب زيادی را آنها ياد بگيرد .
