پنجمین نشست از سلسله جلسات کرسیهای نظریهپردازی، نقد و مناظرۀ دانشگاه گیلان در سال 1401 با موضوع بازخوانی فقهی آیه استماع (الاعراف: 204) روز دوشنبه، هفتم آذرماه راس ساعت 13 در اتاق شورای دانشکده ادبیات و علوم انسانی برگزار شد و جناب حجت الاسلام اسماعیلی، عضو هیات علمی گروه قرآن و حدیث، به عنوان صاحب کرسی به ارایه مطالب خود پرداخت.
وی ضمن اشاره به آیه شریفه 204 سوره الاعراف، «و اذا قری القرآن فاستمعواله و انصتوا لعکم ترحمون» (هنگامی که قرآن خوانده می شود به آن گوش کنید و ساکت باشید تا مورد رحمت قرار گیرید) ابراز داشت که خداوند با دو واژه «استمعوا» و «انصتوا» به گوش کردن و سکوت هنگام قرائت قرآن امر کرده است، صیغه امر ظهور در وجوب داشته و «قرائت القرآن» نیز مطلق است اگر قرینه ای برای رفع ید از ظاهر و تفیید اطلاق آیه نداشته باشیم بر اساس اصول استنباط باید متناسب با ظاهر و اطلاق آیه حکم صادر شود. در آیه شریفه، قرائنی مانند شان نزول، قاعده نفی عسر و حرج و احماع، ذکر شده است با توجه به تعدد و تفاوت شان نزولها و مکی بودن آیه فوق و مدنی بودن موضوعاتی که در شأن نزولها آمده، نمی توان به عنوان قرینه از آنها استفاده کرد، علاوه بر این، بر اساس قاعده عبرت «العبره بعموم الفظ لا بخصوص السبب» شان نزول نمی تواند مخصص آیه بشود. در ادامه ایشان به نظر مشهور و به تصریح برخی از مفسران، اجماع شیعه و سنی بر اختصاص وجوب استماع و انصات بر ماموم هنگام شنیدن قرائت قرآن در نماز جماعت و خطبه نماز جمعه و نماز عید فطر و عید قربان تاکید کردند و ابراز داشتند که در سایر موارد سکوت و گوش کردن به قرائت قرآن مستحب است.
حجت الاسلام اسماعیلی با طرح آرای برخی از مفسران شیعه و سنی و تحلیل و بررسی آنها، نظریه مشهور که مبتنی بر اجماع، قاعده نفی عسر و حرج و شأن نزول آیه شریفه است را مورد نقد قرار داده و به این نتیجه گیری را ابراز داشت که ادله مدکور نمی توانند مقید اطلاق آیه شریفه باشند. در واقع اگر استناد به قاعده نفی عسر و حرج به گونهای که در کلام برخی از مفسران آمده، جایز باشد لازم میشود بسیاری از واجبات مانند نماز، زکات محرمات مانند غیبت، نگاه به نامحرم با اندک عسر و حرجی که احساس می کنیم، کنار گذاشته شود. از سوی دیگر اجماعی که ادعا شده، علاوه بر اینکه کاشف از رای معصوم نیست بلکه مخالف روایتی است که از معصوم (ع) نقل شده است. نتیجه اینکه ایه شریفه بر ظهور و اطلاق خود مبنی بر وجوب استماع و سکوت باقی می ماند. با این اوصاف اگر اطلاق دلیلی بوسیله سایر ادله معتبر یعنی آیات، روایات و عقل، قید نخورده باشد، مقتضای اصول استنباط آن است که بر اساس اطلاق آن حکم شود. هیچ دلیل معتبری برای تقیید اطلاق آیه شریفه فوق ارائه نشده است، آنچه که درکلام مفسران گفته شده، قابل پذیرش نمی باشد.
پس از استماع دفاعیات صاحب کرسی و ارایه دیدگاههای ناقدان، دکتر حسن شاه ملکپور و ابراهیم قاسمی روشن، جلسه با صلواتی بر محمد و آل محمد به پایان رسید.