کتاب «اسناد گیلان در عصر پهلوی اول» با پژوهش دکتر عباس پناهی عضو هیأت علمی پژوهشکده گیلان شناسی دانشگاه گیلان به همت نشر فرهنگ ایلیا منتشر شد.
این کتاب شامل عریضه های مردم به مجلس شورای ملی از سال 1303 تا 1309 خورشیدی است و از میان بیش از پنج هزار عریضه مردم به مجلس شورای ملی مورد پژوهش قرار گرفته است. اسناد یاد شده عریضه های لایه های زیرین جامعه است که تحت فشارهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خوانین، ماموران دولتی و دیگر گروه های سیاسی و اجتماعی بودند و از آن جایی که هیچ گونه نهاد قانونی در ایالت گیلان فریادرس آنان نبوده است، لذا شکوائیه های خود را با مشکلات فراوان به مجلس شورای ملی می نگاشتند تا شاید از این طریق بتوانند حق خود را به دست آورند. مجلس نیز دایره ای تحت عنوان اداره عرایض تشکیل داده و شکایات را بر اساس محتوا و مضمون خواهان آن به وزارت متبوعه ارسال می کرد. اسناد و نوشته های یاد شده بهترین نمونه تاریخ توده ای در این دوره به شمار می رود. در اسناد و عریضه های مردم گیلان در سال های یاد شده، نکات ارزشمند مردم شناسی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی گیلان و تکاپوهای اجتماعی زنان در سال های آغازین شکل گیری سلطنت رضا شاه به چشم می خورد. پژوهشگر اسناد حاضر را به تفکیک شهرهای گیلان مورد بررسی و خوانش قرار داده است. از نظر سازماندهی، پژوهش کتاب در دو بخش تنظیم شده است. بخش نخست تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی گیلان در سال های نخست حکومت رضا شاه و شرح شکل گیری بنیادهای مدرنیته در گیلان است. در بخش دوم اسناد و عریضه های مردمی گیلان که اغلب حاوی شکوائیه های فرودستان جامعه از نظامیان، مالکان و دیگر فرادستان دولتی و غیر دولتی است. نکته مهم توجه مجلس شورای ملی و دستورهای پیگیری به این شکوائیه ها است.
