استاد، قرآن کريم را حفظ و به آن اعتقادی ژرف داشت. ديوان حافظ را نيز از برداشته و به بوستان و گلستان سعدي، شاهنامه فردوسي، مثنوی مولوي، منشات قائم مقام نيز اشراف کامل داشت.

شروع تحصيلات متوسطه ايشان مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطيلی مدارس فرانسوی زبان بيروت بود. از اين رو، پس از دو سال تحصيل در منزل، برای ادامه به کالج آمريکايی بيروت رفت. در هفده سالگی ليسانس ادبيات، در نوزده سالگی ليسانس بيولوژی و پس از آن مدرک مهندسی راه و ساختمان را اخذ نمود. در آن زمان، با نقشه  کشی و راهسازی به امرار معاش خانواده کمک می کرد. استاد همچنين در رشته های پزشکي، رياضيات و ستاره شناسی به تحصيلات آکادميک پرداخت. شرکت راهسازی فرانسوی که استاد در آن مشغول به کار بود، به پاس قدرداني، ايشان را برای ادامه تحصيل به کشور فرانسه اعزام کرد و بدين ترتيب در سال 1924 ميلادی به مدرسه عالی برق پاريس وارد و در سال 1925 ميلادی فارغ التحصيل شد. همزمان با تحصيل در رشته معدن، در ر اه آهن برقی فرانسه مشغول به کار گرديد و پس از پايان تحصيل در اين رشته کار خود را در معادن آهن شمال فرانسه و معادن زغال سنگ ايالت «سار» آغاز کرد. سپس به دليل وجود روحيه علمي، به تحصيل و تحقيق در دانشگاه سوربن، در رشته فيزيک، پرداخت و در سال 1927 ميلادي، در بيست و پنج سالگی دانشنامه دکترای فيزيک خود را با ارائه رساله ای تحت عنوان «حساسيت سلول های فتوالکتريک» با درجه عالی دريافت کرد.

استاد با شعر و موسيقی سنتی ايران و موسيقی کلاسيک غرب به خوبی آشنايی داشت. ايشان در چند رشته ورزشی نيز موفقيت هايی کسب کرد که از آن ميان می توان به ديپلم نجات غريق در رشته شنا اشاره نمود.

دکتر سيد محمود حسابی بينان گذار مرکز انرژی اتمی ايران در اواخر جنگ جهانی دوم و با پيدايش انرژی اتمی و تحقق پيش بينی اوايل قرن بيستم دانشمند نابغه اين قرن «آلبرت اينشتين» درباره تبديل جرم به انرژي، در سطحی قابل ملاحظه يک سوال و يک نگرانی جوامع بشری را فرا گرفت. نگرانی مطرح شده ترس مردم، دانشمندان و شخصيت های سياسی جهان از دامنه گسترش استفاده از اين نيرو در آينده به عنوان سلاحی مخرب و نابود کننده و وسيله ای برای ارعاب ملت ها در عرصه سياسی و اقتصادی جهان بود. همان ترس که هنوز هم سايه ترديد و وحشت را بر جوامع بشری گسترده است و حضور اين ترس با نگرانی های مطرح شده در مقالات، کتب و سخنرانی ها در ميان روشنفکران و ظهور فيلم هايی نظير «روز بعد» در ميان ملت ها نمايان می گردد. و اما سوال مطرح شده از ديد کسانی که با اعتقاد به تلاش در جهت تداوم حضور مسالمت آميز بشر در عرصه جهان، اين پديده را وسيله ای برای پيشبرد اهداف انساني  می خواستند، نحوه به کارگيری آن در خدمت به علم و پيشرفت و توسعه در عرصه های صنعت بود. اين گروه با اين باور که بايد از هر رويدادی در جهت مثبت استفاده و صرفاً جنبه های منفی هر پديده را ملاک ارزش يابی آن قرار نداد، معتقد بودند انرژی اتمی نيز همانگونه که اينشتين می خواست، می تواند در خدمت صلح و امنيت قرار گيرد و از امکانات نهفته و بی پايان آن در عرصه های مختلف علمی استفاده شود. بازتاب جهانی اين تفکر تشکيل کميته استفاده صلح جويانه از انرژی اتمی تحت نظارت سازمان ملل بود.

در کشورهای مختلف هم انديشمندان و بزرگان علم و فرهنگ، بنابر اعتقاد و نگرش خود، انجام امر را پی گير می کردند. در ايران، کسی که با نگرش مثبت در فکر ايجاد مرکزی برای مطالعات بر روی اين پديده جديد بر تأسيس يک مرکز اتمی پافشاری می کرد، پروفسور سيد محمود حسابی بود. وی در اين زمينه با پی گيری های مکرر و حضور در کميته ها و کميسيون های تصميم گيري، فعاليت خود را با تأسيس مرکزی برای آزمايش انرژی اتمی در دانشگاه تهران از اوايل دهه سی هجری شمسی آغاز کرد که همراه با يک سلسله فعاليت های بين المللي، از قبيل: شرکت ايشان در کنفرانس های «استفاده صلح جويانه از انرژی اتمي» در ژنو و بازديد از مراکز تحقيقاتی انرژی اتمی کشورهای پيشرفته چون شوروی و انگلستان، منجر به تأسيس سازمان های انرژی اتمی و حرکت ايران در عرصه علوم اتمی گرديد. آن چه در ادامه آورده می شود، نظری گذرا بر فعاليت های استاد در زمينه راه اندازی مراکز مطالعات انرژی اتمی در ايران است.

پروفسور سيد محمود حسابي، که با اندوخته ای از دانش روز و کسب مدارج عالی تحصيلی و علمی در چندين رشته مهندسی و مطالعات جامع در علوم پايه به عنوان اولين فردی که در ايران دارای دکترای فيزيک بود به کشور بازگشت، برای نخستين بار موضوع پيشرفتهای اتمی جهان را در ايران مطرح و توجه افراد را به اين مهم جلب کرد که ايران نبايد دراين رشته علمي، که ترقی آينده جهان بدان وابسته است، از ساير کشورها عقب بماند.

استاد در زمانی از انرژی اتمی در کشور صحبت کرد که درايران کم تر کسی بود درباره اتم يا انرژی اتمی اطلاعات يا معلوماتی حتی عادی داشته باشد. در آن ايام، دانشجويان دارالمعلمين عالي، که از شاگردان اوليه استاد بودند، نقل می کردند: استاد در حين تدريس رشته های مختلف علوم جديد، به ويژه فيزيک، در مورد اتم و انرژی نکات علمی جالب کم سابقه ای را مطرح می کرد. اين مباحث برای دانشجويان بسيار تازه و جذاب بود و علی رغم اين که تشريح مسائل علمی مربوط  به اتم بسيار پيچيده بود، استاد آن را به زبان ساده برای دانشجويان شرح می داد و فوايد و اهميت شناخت اتم و تأثير و تحول ناشی از آن را در علم و زندگی بشر بيان می کرد.

علاوه بر اين، در همان ايام برای روشن شدن اذهان عمومی چند مقاله نيز از پروفسورحسابی در مطبوعات آن زمان و بولتن های منتشره از سوی دانشگاه تهران درج شده است که تا آن زمان سابقه نداشته و بی ترديد می توان گفت اين پژوهش ها، نخستين مقالاتی است که درباره اتم در کشور ما نوشته شده است.

در واقع، فکر و انديشه تأسيس مرکز انرژی اتمی برای ايران در اوايل سال 1331 به صورت يک ايده مهم توسط استاد شکل گرفت و در اين ايام بود که ايشان تلاش خود را  برای شناساندن اهميت انرژی اتمی به قشر تحصيل کرده و مسئولان امور آغاز کرد.

استاد که بخش عمده ای از مطالعات و پژوهش های خود را در زمينه انرژی اتمی گذرانده بود، فکر تأسيس مرکز اتمی را در ميان دانشگاهيان ايجاد و به تدريج با اقدامات اساسی تری اين امر را پی گير کرد. بر اساس اسناد و مدارک موجود، در همه مراحل اوليه اقدامات، يعني: از طرح مساله و نامه نگاری به مسوولان، تا مهم ترين اقدامات مربوط به ايجاد مرکز انرژی اتمي، استاد حضور داشت و موارد را پی گير کرد تا به تدريج منجر به تشکيل شورای انرژی اتمی در دانشگاه تهران و بعد ساير مراکز گرديد.

نخستين گام اجرايی برای تأسيس مرکز انرژی اتمی ايران توسط ايشان در سال 1332 برداشته شد. در آن ايام، استاد، که کرسی تدريس فيزيک در دانشگاه تهران را داشت، از مسوولان می خواهد تا نسبت به فراهم ساختن مقدمات ايجاد يک مرکز اتمی در دانشگاه تهران اقدام کنند.

براساس پيشنهادهای ايشان، در سال 1333 مبلغ يک ميليون تومان در بودجه دپارتمان فيزيک دانشگاه تهران جهت تهيه وسايل و سفارش برخی از اسبابهای آزمايشگاه اتمی به کشورهای خارجی منظور می شود و استاد نسبت به سفارش اقلام مورد نياز اقدام می کند. برای سفارش دادن چنين وسايلي، سفارش دهنده می بايست آگاهی و احاطه کامل علمی به انرژی اتمی داشته باشد. در آن موقع پروفسور حسابی تنها شخصيتی بود که اين آگاهی را داشت.

استاد در اين مورد برای شاگردان خود در دانشگاه نقل می کرد: وقتی ايشان انرژی اتمی را در کشور شروع کرد، اين مهم فقط در دو اتاق، در دالان طبقه اول دانشکده علوم راه افتاد که اين محل در مقابل اتاق رئيس دانشکده ـ اتاق خود ايشان ـ واقع بود.

با اين که در آن روزها فقط سه ـ چهار کشور بودند که انرژی اتمی را شروع کرده بودند و ما در مقايسه از بسياری از کشورها جلوتر بوديم، ولی متأسفانه در کشور ما عده ای از مسوولان با اين مهم مخالفت می کردند. شايد بهتر است بگوييم بی اطلاع بودند و از سوی مسوولان کمکی برای انجام اين امر نمی شد.

در آن روز، فقط با استفاده از بودجه دانشکده علوم که بسيار محدود بود، استاد وسايل لازم برای اين کار را به خارج سفارش داد تا حداقل تجهيزات تأمين و کار شروع شود. بودجه آزمايشگاه دانشکده علوم بسيار محدود بود و برای کارهای جاری استفاده می شد و حتی همکاران آقای دکتر خيلی تعجب کرده بودند که ايشان چطور توانسته اند با اين پول کم، علم جديدی را در ايران راه بيندازند.

در آن زمان، افرادی که با فشار آشنايان سمت هايی را که حق شان نبود اشغال کرده بودند، دائم نگران بودند که کارهای جديد پروفسور حسابی موقعيت شغلی آنها را به خطر انداخته و يک روز جای آنها را بگيرد و دائم سعی می کردند نگذارند استاد کاری نو انجام دهد. ولی خوشبختانه با ايستادگي  و پی گيری شبانه روزي، بالاخره  ايشان اين علم را هر طور که بود به کشور آورد؛ آن هم در شرايطی که فقط چند کشور پيشرفته از اين امکانات برخوردار بودند.

در سال 1334، پيرو پافشاری های استاد جهت راه اندازی مرکز مطالعه انرژی اتمی در دانشگاه تهران و در پاسخ به دعوت آکادمی علوم شوروي، ايشان به کنفرانس مذکور اعزام شد. شرح اين کنفرانس که در تيرماه 1334 در مسکو برگزار شد و وقايع جالبی مانند بازديد ايشان از مراکز و نيروگاه های مختلف اتمی شوروی و ملاقات با چرنکوف، دانشمند معروف شوروی و برنده جايزه نوبل، در سفرنامه زيبايی که استاد در پی اين سفر به وزارت امور خارجه و دانشگاه تهران و ساير مراجع ذی ربط دادند، باعث شد تا در بهمن ماه همان سال وزارت امور خارجه پيشنهاد تأسيس کميسيون انرژی اتمی در دانشگاه تهران برای بررسی مساله انرژی اتمی را ارائه کند. يکی از اسناد مهمی که به پيشينه چگونگی تأسيس مرکز انرژی اتمی در کشور ما مربوط می شود و نقش اساسی استاد را درا ين زمينه آشکار می سازد، گزارشی است که در هفدهم بهمن ماه 1334 از طرف يک کميسيون سه نفري، که برای رسيدگی به اين پيشنهاد تشکيل شده بود، برای رئيس وقت دانشگاه تهران نوشته شده است. درگزارشی که کميسيون رسيدگی به پيشنهاد وزارت امورخارجه به رياست دانشگاه تهران ارائه داده، آمده است: اين کميسيون «در ساعت 9 صبح روز سه شنبه 17 بهمن ماه 1334 در دبيرخانه دانشگاه با حضور آقای دکتر حسابي، دکتر جناب، دکتر بازرگان تشکيل شد و نامه وزات امور خارجه قرائت شد.» سپس، درادامه توضيح داده شده است که اساتيد فيزيک از چند سال پيش ملاقات ها و مکاتباتی به اين منظور انجام داده اند و با توجه به عدم نتيجه گيری مثبت، از طريق دانشگاه اقدام به سفارش وسايل اوليه لازم برای تأسيس يک آزمايشگاه اتمی نموده اند و مشکل اساسی در امر تکميل اين آزمايشگاه بالا بودن هزينه تجهيزات مورد نياز بوده و با محدوديت بودجه دانشگاه تجهيز آزمايشگاه امکان پذير نگرديده است.

به اين ترتيب، نخستين کميسيون انرژی اتمی ايران متولد و مقر آن دانشگاه تهران تعيين می شود. در اين جلسه، مطالب و نکات جالبی به رياست وقت دانشگاه تهران اعلام می گردد تا موضوع را به اطلاع وزارت امور خارجه برساند.

نظريات تلخيص شده کميسيون به اين شرح می باشد:

       1- دانشگاه تهران از دو سال قبل فعاليتهايی را در زمينه تأسيس يک آزمايشگاه اتمی آغاز کرده است. برای تأسيس يک آزمايشگاه اتمی حدود 4 ميليون دلار لازم است. همچنين برای نگهداري مـؤسسه و هزينه مستمر ساليانه با در نظر گرفتن حقوق تکنيسين ها و مخارج اعزام محصلين، ساليانه نيم ميليون دلار مورد نياز است.

      2- دانشگاه تهران در هفتم اسفندماه 1333 طی نامه ای به مقام های مرکز اتمی خارج راهيابی کرده است که چگونه محصلين ايران می توانند برای تحصيل علوم اتمی در دانشگاه های خارج تحصيل کنند.

       3- به پيشنهاد دپارتمان فيزيک دانشگاه تهران، در سال 1333 مبلغ يک ميليون تومان برای تهيه وسايل مقدماتی آزمايشگاه اتمی اختصاص يافته است. با تهيه وسايل مورد نظر، که قسمت عمده آن عبارت از يک رآکتور صد کيلو واتی و يک سينکر و سيکلوترون به قدرت فقط 30 ميليون الکترون ولت می باشد، می توان محصلين را دراين رشته تا حدی تربيت نمود تا در مدت نسبتاً کمی بتوانند معلومات خود را در دانشگاه های خارج تکميل کنند. همچنين، شرايط برای انجام مطالعات و پژوهش های علمی روز تا حدی فراهم می گردد.

کميسيون پيشنهاد دارد: بدون فوت وقت لازم است دانشگاه تهران به کمک دولت مقدمات تهيه وسايل پيشرفت تحقيقات اتمی را در ايران آغاز کند.

کميسيون سپس کمکهای زير را درخواست می کند:

الف) اعزام محصلين دارای درجات دانشگاهی به خارج برای فراگرفتن اطلاعات اتمی.

ب) دعوت استادان برای مطالعه در رشته اتمی کشورهای خارج.

جلسه کميته انرژی اتمی شرکت و در رفع اشکالات مادی اقدام کند. در تداوم اين جلسات،‌ پروفسور حسابی در سال های 1343 و 1344 توسط دبير کميسيون، دکتر جمشيد مقيمي، يا وزير اقتصاد وقت به جلسات کميسيون ملی انرژی اتمی دعوت می شود و در جلسات مذکور حضور مداوم دارد.

در تاريخ 2/2/1346، هيات وزيران طی تصويب نامه اي، مسووليت اجرای امور اتمی کشور را به سازمان برنامه محول و پيرو اين امر «دفتر انرژی اتمي» در سازمان مذکور ايجاد می شود و سازمان برنامه کميته ای به نام «کميته مشورتی انرژی اتمي» را تشکيل می دهد. در نامه ای به تاريخ 24/2/46، سازمان برنامه ضمن اعلام موارد فوق به پروفسور حسابي، ازايشان برای پذيرش عضويت اين کميته دعوت می کند. خلاصه نامه مزبور، که زير عنوان «جناب آقای دکتر محمود حسابي، استاد محترم دانشگاه تهران» نگاشته شده، به شرح زير است:

به منظور مطالعه و بررسی عميق مسائل مورد نظر و مشورت درامور مربوطه، سازمان برنامه در نظر دارد کميته ای به نام «کميته مشورتی انرژی اتمي» مرکب از افراد ذی صلاحيت و صاحب نظر تشکيل دهد. وظايف اين کميته به شرح زير می باشد:

ـ مطالعه فعاليتهای اتمی کشور و پيشنهاد رفع اشکالات و نقايص احتمالی موجود.

ـ بررسی دقيق کاربرد و استفاده از اشعه و انرژی اتمی در ايران برای کمک به پيشرفت علمی طرح های علمي، تجهيزاتي، اجتماعی و غيره.

ـ بررسی احتياجات و امکانات کشور در زمينه انرژی اتمی طی سال های آينده و کمک به تعيين برنامه فعاليت های اتمی در کادر برنامه عمرانی پنج ساله چهارم.

ـ سازمان برنامه با توجه به سوابق و صلاحيت و علاقه ای که نسبت به پيشرفت امور اتمی کشور داريد، از جناب عالی دعوت می نمايد با قبول عضويت در «کميته مشورتی انرژی اتمي» موجبات پيشرفت و توسعه امور مورد نظر را فراهم آوريد.

در سال 1347، شورای مرکز اتمی دانشگاه تأسيس و دکتر جهانشاه صالح، رئيس دانشگاه تهران، از پروفسور حسابی برای شرکت در جلسات شورای مذکور دعوت می کند.

در همان سال، به پيشنهاد استاد، رياست مرکز اتمی دانشگاه به عهده شاگرد ايشان، دکتر علی اصغر آزاد، گذاشته می شود. پروفسور حسابی در جلسات شورای مرکز اتمی دانشگاه حضور يافته و به عنوان پيش کسوت راهنمايی های لازم را ارائه می دهد.

وظايف و اختيارات شورای مرکز اتمی دانشگاه تهران در تاريخ 28/3/1348 طی آيين نامه ای به طور آزمايشی اعلام می شود. در تهيه اين آيين نامه، استاد نقش اصلی را ايفا می کند.

از جمله دستاوردهای عمر پر بار استاد و مشاغلی که در مسند آن خدمات علمی و فرهنگی شايان توجهی ارائه نمود، به چند نمونه زير اشاره می شود:

اولين نقشه برداری علمی و فني:‌ رسم اولين نقشه نوين راه ساحلی سراسری ميان بنادر خليج فارس (سال 1306 هجری شمسي)؛ تأسيس مدرسه مهندسی وزارت راه و تدريس در آن (سال 1307 هجری شمسي)؛ تأسيس دارالمعلمين عالی و تدريس در آن (سال 1307 هجری شمسي)؛ ساخت اولين راديو در کشور (سال 1307 هجری شمسي)؛ تأسيس دانش سرای عالی و تدريس در آن (سال 1308 هجری شمسي)؛ ايجاد اولين ايستگاه هواشناسی در ايران (سال 1310 هجری شمسي)؛ نصب و راه اندازی اولين دستگاه راديولوژی در ايران (سال 1310 هجری شمسي)؛ تعيين ساعت ايران (سال 1311 هجری شمسي)؛ تأسيس اولين بيمارستان خصوصی درايران به نام بيمارستان گوهرشاد به ياد مادر گرامی شان (سال 1312 هجری شمسي)؛ مامور وزارت راه برای تهيه راه تهران به شمشک جهت معادن زغال سنگ (سال 1312 هجری شمسي)؛ پيشنهاد و تدوين قانون تأسيس دانشکده فنی (سال 1313 هجری شمسي) و رياست آن دانشکده تا سال 1315 هجری شمسی و تدريس در آن؛ تأسيس دانشکده علوم و رياست آن دانشکده از سال 1321 تا 1327، و از سال 1330 تا 1336 هجری شمسی و تدريس در گروه فيزيک آن دانشکده تا واپسين روزهای عمر؛ تأسيس مرکز عدسی سازی ـ ديدگانی ـ اپتيک ـ کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران؛ ماموريت خلع يد از شرکت نفت انگليس در دولت دکتر مصدق؛ اولين رئيس هيئت مديره و مدير عامل شرکت ملی نفت ايران؛ وزير فرهنگ در دولت دکتر مصدق (سال 1330 هجری شمسي)؛ پايه گذاری مدارس عشايری و تأسيس اولين مدرسه عشايری ايران (سال 1330 هجری شنسي)؛ مخالفت با طرح قرارداد ننگين کنسرسيوم و کاپيتولاسيون در مجلس؛ مخالفت با عضويت دولت ايران در قرارداد سنتو در مجلس؛ پايه گذاری موسسه ژئوفيزيک دانشگاه تهران (سال 1330 هجری شمسي)؛ پايه گذاری مرکز تحقيقات و رآکتور اتمی دانشگاه تهران؛ تأسيس سازمان انرژی اتمی و عضو هيئت دائمی کميته بين المللی هسته ای (سال 1330، 1349 هجری شمسي)؛ تدوين قانون استاندارد و تأسيس موسسه استاندارد ايران (سال 1333 هجری شمسي)؛ تأسيس اولين رصدخانه نوين در ايران؛ تأسيس اولين مرکز مدرن تعقيب ماهواره ها در شيراز (سال 1335 هجری شمسي)؛ پايه گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان (سال 1338 هجری شمسي)؛ تشکيل و رياست کميته پژوهشی فضای ايران و عضو دائمی کميته بين المللی فضا (سال 1360 هجری شمسي)؛ تأسيس انجمن موسيقی ايران؛ از موسسين وعضو پيوسته فرهنگستان زبان ايران از سال 1349 هجری شمسی تا آخرين روزهای حيات؛ فعاليت در دو نسل کاری و آموزش 7 نسل استاد و دانشجو از خدمات ارزنده پروفسور حسابی بشمار می رود و در همين راستا ايشان از سال 1350 هجری شمسی به عنوان «استاد ممتاز دانشگاه تهران» شناخته شدند.

استاد به چهار زبان زنده دنيا: فرانسه، انگليسي، آلمانی و عربی مسلط بود و به زبان هاي: سانسکريت، لاتين، يوناني، پهلوي، اوستايي، ترکی و ايتاليايی اشراف داشت. در زمينه تحقيق علمي: 25 مقاله، رساله و کتاب از استاد به چاپ رسيده است. تئوری «بی نهايت بودن ذرات» ايشان در ميان دانشمندان و فيزيکدان های جهان شناخته شده است.

نشان «اوفيسيه دولالژيون دونور» و همچنين نشان «کوماندوردولالژيون دونور»، بزرگترين نشان های کشور فرانسه، به ايشان اهدا گرديد. استاد تنها شاگرد ايرانی پروفسور اينشتين بوده و در طول زندگی با دانشمندان طراز اول جهان نظير شرودينگر،‌ بورن، فرمي، ديراک، بوهر …….و نيز فلاسفه و ادبايی همچون آندره ژيد، برتراند راسل ……. تبادل نظر داشت. ايشان از سوی جامعه علمی جهان به عنوان «مرد اول علمی جهان» (سال 1990 ميلادي) برگزيده، و در کنگره  شصت سال فيزيک ايران (سال 1366 هجری شمسي) ملقب به «پدر فيزيک ايران» گرديد.

پروفسور حسابی در 12 شهريور سال 1371 هجری شمسی در بيمارستان دانشگاه ژنو به هنگام معالجه قلبي،‌ بدرود حيات گفتند. يادشان گرامی و راه شان پر رهرو باد. مقبره استاد، بنا به خواسته ايشان، در زادگاه خانوادگی در شهر دانشگاهی تفرش قرار دارد.

گزيده ای از فعاليت های علمی دکتر حسابی

اولين نقشه برداری علمی و فنی در کشور و تأسيس مدرسه مهندسی وزارت راه تأسيس دارالمعلمين عالی و تدريس در آن ساخت اولين راديو در کشور ايجاد اولين ايستگاه هواشناسی در ايران نصب و راه اندازی اولين دستگاه راديولوژی در ايران تعيين ساعت ايران تأسيس اولين بيمارستان خصوصی در ايران به نام بيمارستان گوهرشاد تأسيس دانشگاه تهران تأسيس مرکز عدسی سازی و اپتيک کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران پايه گذاری موسسه ژئوفيزيک دانشگاه تهران پايه گذاری مرکز تحقيقات و رآکتور اتمی دانشگاه تهران تأسيس سازمان انرژی اتمي تدوين قانون استاندارد و تأسيس مدرسه استاندارد ايران راه اندازی اولين ليزر ايران تأسيس اولين رصدخانه نوين در ايران پايه گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان مؤسس و عضو فرهنگستان زبان ايران.