آرى غدير يک سرزمين نيست، چشمه اى است که تا پايان هستى مى جوشد، کوثرى است که فنا برنمى دارد، افقى است بى کرانه و خورشيدى است عالمتاب. 

داستان غدير خم

سال دهم هجرت بود و پيامبر از آخرين سفر حج خود باز می گشت، گروه انبوهی که تعدادشان را تا صد و بيست هزار رقم زده اند او را بدرقه می کردند تا اين که به پهنه بی آبی به نام غدير خم رسيدند.

نيم روز هيجدهم ذی الحجه بود که ناگهان پيک وحی بر رسول خدا صلی الله عليه و آله  نازل شد و از جانب خدا پيام آورده که: «ای رسول آنچه از جانب پروردگارت بر تو نازل شده به گوش مردم برسان و اگر چنين نکنی رسالت او را ابلاغ نکرده ای و خداوند تو را از گزند مردمان حفظ خواهد کرد» پيامبر دستور توقف دادند و همگان در آن بيابان بی آب و در زير آفتاب سوزان صحرا فرود آمدند و منبری از جهاز شتران برای پيامبر ساختند و رسول خدا بر فراز آن رفته و روی به مردم کردند. ابتدا خدای را سپاس فرموده و از بديهای نفس اماره به او پناه جست و فرمود: ای مردم بزودی من از ميان شما رخت بر می بندم، آنگاه می افزايد چه کسی بر مومنين در ارزيابی مصلحت ها و شناخت و تصرف در امور سزاوارتر است همه يک سخن مي گويند خدا و پيامبر داناترند.

 رسول گرامي می فرمايد: آيا من به شما از خودتان اولی و سزاوارتر نيستم و همگان يک صدا جواب می دهند که چرا چنين است. آنگاه فرمود: من دو چيز گرانبها در ميان شما می گذارم يکی ثقل اکبر  که کتاب خداست و ديگری ثقل اصغر که اهل بيت منند. مردم، بر آنان پيشی نگيريد و از آنان عقب نمانيد. آنگاه دست علی (ع) را در دست گرفت و آن قدر بالا برد که همگان او را در کنار رسول خدا ديدند و شناختند.  سپس فرمود: خداوند مولای من و من مولاي مؤمنان هستم و بر آنها از خودشان سزاوارترم. ای مردم هر کس که من مولا و رهبر اويم اين علی هم مولا و رهبر اوست و اين جمله را سه بار تکرار کرد و چنين ادامه داد: پروردگارا، دوستان علی را دوست بدار و دشمنان او را خوار. خدايا علی را محور حق قرار ده و سپس فرمود: لازم است حاضران اين خبر را به غايبان برسانند. هنوز اجتماع به حال خود باقی بود که دوباره آهنگ روح بخش وحی گوش جان محمد صلی الله عليه و آله را نواخت که:‌ «امروز دينتان را برايتان کامل نمودم و نعمت خود را بر شما به پايان رساندم و اسلام را به عنوان دين برايتان پسنديدم» و بدين سان علی (ع) از جانب خداوند برای جانشينی پيامبر (ص) برگزيده شد.

سنديت واقعه غدير خم

مرحوم علامه امينى در کتاب الغدير خود نام راويان حديث غدير را به ترتيب زمان زندگى ذکر کـرده اسـت: در ميان اصحاب رسول خدا (ص ) 110 نفر، در ميان تابعين 84 نفر، در ميان علماى قرن دوم هجرى 56 نفر، در ميان علماى قرن سوم هجرى 92 نفر، در ميان علماى قرن چهارم هجرى 43 نفر، در ميان علماى قرن پنجم هجرى 24 نفر، در ميان علماى قرن ششم هجرى 20 نفر، در ميان علماى قرن هفتم هجرى 21 نفر، در ميان علماى قرن هشتم هجرى 18 نفر، در ميان علماى قرن نهم هجرى 16 نفر، در ميان علماى قرن دهم هجرى 14 نفر، در ميان علماى قرن يازدهم هجرى 12 نفر، در ميان علماى قرن دوازدهم هجرى 13 نفر، در ميان علماى قرن سيزدهم هجرى 12 نفر، در ميان علماى قرن چهاردهم هجرى 19 نفر.

حديث غدير در کتب معتبر اهل سنت از جمله در کتاب «مسند» امام احمد حنبل، در «سنن» ترمذى، «مسند احمد» و در «مستدرک» حافظ ابن عبداللّه حاکم نيشابورى به مضامين مختلف ذکر شده است.

مفهوم عيد

هيجدهم ذی الحجه روز غدير خم را مسلمين خصوصاً شيعيان عيد شمرده اند. لغويون عيد را از مشتقات ماده "ع و د" به معنای بازگشت می دانند و در  نوروز بازگشت حيات را به پيکر سرد گرامي می دارند، حياتی که در هجوم خزان به سردی می گرايد و در بيداد سرمای زمستان تا مرز نيستی پيش می رود تا آنجا که  گويی هرگز نبوده است. 

در مقام تطبيق اين نکته با موازين مکتبی و مذهبی بايد گفت عيد آدمي بزرگداشت بازگشت حيات معنوی انسان است. در چنين باوری نوروز انسان روزی است که وی به خويشتن باز گردد و گمشده اش را دريابد. مثلاً در ماه مبارک رمضان آدمی بعد از سی روز جهاد و مجاهده با نفس سرکش تمام ناخالصی های وجودش را ذوب می کند تا عبوديت ناب در آن تجلی کند و آنگاه عيد فطر است. پس عيد اسلامی بازگشت حيات است و تعيين آن بر عهده شرع اقدس. غدير بنا بر اين تفسير هر دو شرط را دارد يعنی هم بازگشت به خويشتن است و هم از طرف شرع مشخص شده است. غدير بازگشت حيات دوباره اسلام است، علاوه اينکه عيد غدير تشريع هم شده است.

در زير به نمونه هايی از رواياتی که غدير را عيد شمرده اند اشاره می شود  :

فرات بن ابراهيم کوفی از امام صادق عليه السلام نقل می کند که ايشان به نقل از پيامبر اکرم فرمودند :يوم غدير خم افضل اعياد امتي ؛روز غدير بزرگترين عيد امت من است .حسن بن راشد می گويد از امام صادق عليه السلام پرسيدم: غير از عيد فطر و قربان برای مسلمانان عيد ديگری هم هست؟ فرمودند: بلی و اين عيد از آن دو عيد ديگر با فضيلت تر است .گفتم کدام روز است ؟فرمود: روز هيجدهم ماه ذی حجه عيد غدير خم .عرض کردم: قربانت شوم در آن روز چه اعمالی انجام دهيم؟ فرمودند: روزه بگيريد بر محمد و آلش صلوات بفرستيد ...... يقين بدانيد انبيا عليهم السلام روزی که وصی خود را نصب می کردند امر می کردند که آن روز  را جشن بگيرند.

 وقتی به سيره ائمه و پيامبر اکرم مراجعه می شود در می يابيم که پيامبر و  امير مؤمنان و ساير ائمه با روز غدير به عنوان يک عيد برخورد کرده و  مسلمانان را به تبريک و تهنيت گفتن به هم دعوت کرده اند. امام حسن عليه السلام روز عيد غدير در کوفه مهمانی بزرگی برپا می داشتند.

 امام علی با فرزندان و گروهی از پيروانش بعد از نماز برای شرکت در مجلس  به منزل امام حسن عليه السلام می رفتند .و پس از اتمام مهمانی امام حسن عليه السلام  هدايايی به مردم اعطا می فرمود .لذا اين حرکت امام حسن عليه السلام موجب شد مردم به روز عيد غدير عادت کنند.

اعمال غدير   حادثه غدير حادثه بزرگی است و عيد غدير عيدی بزرگ و شايد شريفترين عيد مسلمانان است. در بيان ائمه عليهم السلام برای اين روز بزرگ اعمالی وارد شده است که به برخی از آنان اشاره می شود:  1ـ تحکيم بيعت با ولايت   همانگونه که پيامبر اکرم بعداز نصب امام علی عليه السلام به امامت مسلمين به جماعت مسلمانان امر کرد که با او بيعت کنند در سالروز آن حماسه جاويد پيامبر تجديد آن بيعت سفارش شده است. لذا زيارت اميرالمومنين و ساير ائمه مستحب است. به همين منظور ادعيه زيادی نيز وارد شده است.  2ـ اظهار سرور و شادماني   در وصف شيعه و شيعيان گفته شده است که به شادی ما ائمه شادند و به حزن ما محزون و مسلم است که عيد غدير شادی بخش ترين عيد ائمه است و شادمانی شيعه در اين روز فرض است و هارون گويد در روز هيجدهم ذيحجه خدمت امام صادق عليه السلام رسيدم که فرمود: حقا که روز غدير روز عيد فرح و سرور است .در روز عيد غدير اظهار فرح و  امير المومنين علی عليه السلام نيز فرمودند :  در روز عيد غدير اظهار فرح و شادماني کنید و برادران مسلمان خود را نيز شاد گردانيد.  3ـ مصافحه کردن   مصافحه يا دست دادن از آداب اسلامی است و در روز عيد غدير به آن تاکيد بيشتری شده است. امام علی عليه السلام فرمودند: روز عيد غدير هنگامی که  يکديگر را ملاقات می کنيد با هم مصافحه کنید.  ذکر مخصوص اين روز نيز هنگام مصافحه سفارش شده است؛ الحمد لله الذی جعلنا من المتمسکین بولایت اميرالمومنين و الائمه عليهم السلام .ترجمه سپاس خدای را که ما را از جمله درآويختگان به ولايت اميرالمؤمنين علي و ائمه عليهم السلام قرار داد.   4ـ پيمان اخوت و برادري   از برنامه های اسلام ايجاد اخوت و برادری است. و به همين منظور پيامبر اکرم بين مسلمانان مهاجرين و انصار پيمان برادری بست و با پيمان اخوت علی را با خويش برادر نمود و در برخی از زيارات که خطاب به پيامبر می خوانيم: السلام عليک و علی اخيک علی بن ابيطالب عليه السلام يعنی سلام بر تو و برادرت علي اشاره به همين برادری است .پيمان برادری و عقد اخوت بستن از اعمال وارده در روز غدير است و صيغه مخصوصی دارد که در مفاتيح الجنان آمده است.  5ـ احسان و انفاق  احسان و انفاق از دستورات ويژه اسلامی است. اما در ايام بزرگ مثل عيد غدير بر  آن تأکيد بيشتری شده است. در سيره امام حسن عليه السلام است که ايشان روز عيد غدير مهمانی می داد و شخص  امام علی عليه السلام نيز در آن مراسم شرکت می کرد .  6ـ صله رحم  صله رحم از پسنديده ترين آداب اسلامی است و شرع مقدس اسلام بر مطلب تأکيد فراوان نموده است. اما در روز عيد غدير بر اين نکته سفارش بيشتری شده است. امام صادق عليه السلام می فرمايد: از کارهايی که در روز عيد غدير مستحب است صله رحم است.  7ـ رفع حاجت مؤمنان  رفع حاجت مومنان از جمله اعمالی است که اسلام برای آن ارزش خاصی قائل شده  است و ائمه آن را از چند طواف برتر می دانند. در روز غدير اين عمل فضيلت بيشتری دارد. امام علی عليه السلام فرمودند : کسی که مؤمنان را در روز غدير تکفل کند نزد خدای متعال من ضامنش هستم  که از کافر شدن و پريشان شدن در امان باشد یعنی رفع حاجت مؤمنان سبب عاقبت به خيری است . 8ـ غسل کردن و لباس نو پوشيدن  امام صادق عليه السلام فرموده اند در روز عيد غدير پاکيزه ترين لباسهای خود را بر تن بپوش. با غسل طهارت معنوی حاصل می شود و با نظافت طهارت ظاهري. 9ـ تشکيل اجتماع  در روز عيد غدير به جهت يادآوری روزی که پيامبر به امر خداوند علی عليه السلام را به امامت امت اسلامي نصب کرد، بجاست در مراکز گوناگون گرد آييم و به ياد آن روز بزرگ و ثمراتش شادمان باشيم. ائمه سفارش کرده اند که به جهت يادآوری مقام محمد صلوات الله عليه و آل او عليهم السلام اجتماعات تشکیل بشود .و خود نيز از اين گونه اجتماعات برپا می داشتند . 10ـ دعا روزه و عبادت  روزه و دعا از اعمالی است که در همه اعياد مورد سفارش و تأکيد است خاصه در روز عيد. غدير حسن بن راشد گويد: از امام صادق عليه السلام درباره عيد غدير پرسيدم و حضرت فرمود: اين عيد از عيد قربان و فطر برتر است. آن روز را روزه بگيريد و بر محمد و آلش زياد صلوات بفرستيد.